تنوع مورفوفیزیولوژیک توده های بومی گندم دوروم ایران در شرایط سردسیردیم مراغه

نویسندگان

1 استادیار مراغه

2 استادیار موسسه تحقیقات

3 استادیار، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی کرج، دانشکده علوم زراعی و دامی، گروه زراعت و اصلاح نباتات، تخصص: بیوتکنولوژی کشاورزی

4 دانشجوی دکتری

چکیده

ارزیابی صفات مورفوفیزیولوژیک ژرم پلاسم های موجود در بانک ژن می تواند برای شروع برنامه های اصلاحی بسیار مفید باشد، گرچه این ارزیابی ها بیشتر فنوتیپی است؛ ولی به احتمال زیاد این تنوع فنوتیپی برای صفاتی نظیر تاریخ ظهور سنبله و رسیدگی، ارتفاع، تعداد دانه و وزن هزاردانه از وراثت پذیری بالایی برخوردار بوده و می تواند مستقیما در برنامه های اصلاحی مفید واقع شود. از این رو این مطالعه به منظور ارزیابی صفات زراعی و تعیین ارتباط این صفات با عملکرد توده‌های ایرانی گندم دوروم در شرایط سردسیر دیم اجرا شد. به همین منظور 252 توده دوروم طی سه سال، در قالب طرح آگمنت در سال اول و دوم و مقایسه عملکرد در سال سوم به همراه ارقام شاهد تحت شرایط دیم مراغه مورد ارزیابی قرار گرفتند. مقایسه عملکرد توده‌ها با شاهدهای محلی نشان داد برخی توده‌ها از عملکرد بالاتری برخوردارند. براساس نتایج همبستگی، صفات تاریخ ظهور سنبله و رسیدگی فیزیولوژیک همبستگی منفی معنی‌داری با عملکرد طی سه سال داشته و این همبستگی برای صفات وزن هزاردانه و ارتفاع بوته (به جز در سال دوم) مثبت معنی دار بود. در تجزیه رگرسیون گام به گام، صفات ارتفاع بوته، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و وزن هزار دانه توانستند وارد مدل رگرسیونی شوند. در سال اول، صفات ارتفاع بوته، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و وزن هزار دانه بیشتر اثرات مستقیم بر عملکرد داشته و اثرات غیرمستقیم ناچیز بودند. در سال دوم، صفت روز تا رسیدگی فیزیولوژیک تأثیر مستقیم و منفی (27/0-) بر عملکرد داشته و تأثیر غیرمستقیم آن از طریق کاهش وزن هزاردانه 14/0- بود. در سال سوم با اینکه ارتفاع گیاه 7/0 اثر مستقیم روی عملکرد داشت ولی اثر غیرمستقیم و منفی صفت روز تا رسیدگی فیزیولوژیک (11/0-) موجب کاهش اثر مستقیم به 59/0 شد. نتایج تجزیه کلاستر نیز نشان داد، کلاسترهایی از حداکثر عملکرد برخوردارند که در آنها تعداد روز تا ظهور سنبله و رسیدگی فیزیولوژیک، تعداد پنجه، تعداد دانه در سنبله کمتر بوده و ارتفاع بوته و وزن هزار دانه بیشتر باشد و برعکس. از بین صفات مورد مطالعه، زودرسی، ارتفاع بوته و وزن هزار دانه مناسب ترین معیارهای گزینش توده های بومی در افزایش عملکرد گندم دوروم در شرایط خشک دیم بود. همچنین وجود توده هایی با عملکرد و پتانسیل بیشتر نسبت به شاهدهای محلی، لزوم نگهداری و استفاده از توده های بومی گندم دوروم در برنامه های اصلاحی را یادآور می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Understanding of Morpho-Physiological Variability on Iranian-Durum Wheat Landraces under Cold-Rainfed Conditions

نویسندگان [English]

  • behzad sadeghzadeh 1
  • davood sadeghzadeh 2
  • Reza Moali amiri 3
  • leyla nejad sadeghi 4
1
2
3
4
چکیده [English]

The evaluation of gene bank germplasm collection for morpho-physiological traits is important in the breeding programs. Although phenotypic variation was considered, it is likely that this phenotypic variation is largely genetic and therefore directly useable for breeders, especially for those traits with high heritability such as heading and maturity time, plant height, kernel number and weight. In this study, to evaluate agronomic traits effective on yield, 252 Iranian durum landraces were studied for 3 years under cold dryland conditions at Maragheh Research Station (North West of Iran). Study carried out using augmented design at the first and second years. The results showed that some landraces had significantly higher grain yield than local checks in all three years. Based on correlation coefficient analysis, yield had a significant and positive correlation with plant height and 1000-seed weight. Moreover, days to heading and maturity had significant negative correlations with yield. In stepwise regression, days to maturity, plant height, and grain weight were significant and entered to model. In path analysis, days to maturity, plant height, and grain weight had the most direct effects on yield and their indirect effects were not noticeable in the first year. In the second year, direct effect of days to maturity was -0.27 and its indirect effect by decreasing 1000-seed weight were -0.14. In the third year, plant height had 0.70 direct effect on yield, but it was decreased to 0.59, because of indirect and negative effect of days to maturity (-0.11). Cluster analysis showed that landraces with few tillers, tall, early maturity and larger seeds, had higher yield. It could be concluded that early maturity, tallness, and seed weight are effective traits on increasing grain yield under drought conditions. Also, the existence of better landraces than local checks supports efforts of conservation and utilization of landraces in durum breeding programmes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cluster analysis.
  • Das to maturity
  • Days to heading
  • Durum wheat
  • Regression
  • yield