ارزیابی پاسخ ارقام مختلف کنجد (Sesamum indicum L.) به رژیم‌های آبیاری کامل و کم آبیاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد ژنتیک و به‌نژادی گیاهی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین

2 استادیار گروه تولید و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) - قزوین

3 استادیار موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

4 استادیار، گروه ژنتیک و به‌نژادی گیاهی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین

چکیده

به منظور ارزیابی روابط صفات و پاسخ ارقام کنجد از نظر عملکرد کمی و کیفی و کارایی مصرف آب به رژیم­های مختلف آبیاری (شرایط آبیاری کامل و کم آبیاری)، پژوهش مزرعه­ای به‌صورت کرت­های خرد شده و در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار، در سال 1395 اجرا شد. در این آزمایش، دو عامل رژیم آبیاری (عامل اصلی) و ارقام کنجد (عامل فرعی) مورد بررسی قرار گرفتند. رژیم آبیاری در دو سطح، شامل آبیاری پس از مصرف 40 و 80 درصد رطوبت قابل استفاده­ خاک (به‌ترتیب آبیاری کامل و کم آبیاری) در کرت­های اصلی و شش رقم کنجد در کرت­های فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که تنش کم آبیاری، باعث کاهش اکثر صفات (به‌جز درصد پروتئین دانه و کارایی مصرف آب) شد. در بین صفات مورد بررسی، عملکرد دانه و کارایی مصرف نیتروژن در شرایط کم آبیاری، بیشترین کاهش (60 درصد) را نشان دادند. در بین ارقام مورد بررسی، ارقام اولتان و دشتستان بیشترین عملکرد را در شرایط آبیاری کامل داشتند؛ این ارقام از تعداد کپسول، تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه، کارایی مصرف آب و نیتروژن بالاتری نیز برخوردار بودند. هیچ یک از ارقام مورد بررسی، عملکرد مطلوبی در شرایط کم آبیاری نداشتند. هم در شرایط آبیاری کامل و هم در شرایط کم آبیاری، درصد روغن با وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنی­داری داشت. بنابراین تلاش در جهت افزایش وزن دانه می­تواند منجر به تولید ارقامی با درصد روغن بالا شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sesame (Sesamum indicum L.) cultivars response to full and low irrigation regimes

نویسندگان [English]

  • Mahsa Ghasemipamah 1
  • Roghayeh Aminian 2
  • Majid Gholamhoseini 3
  • Farhad Habibzadeh 4
1 Department of Genetics and Plant Breeding, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
2 Department of Genetics and Plant Breeding, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Imam Khomeini International University, Qazvin
3 Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran.
4 Department of Genetics and Plant Breeding, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

To evaluate the relationship between traits and response of sesame cultivars in terms of quantitative and qualitative yields and water use efficiency to different irrigation regimes (full and low irrigation conditions), a split plot field experiment was based on randomized complete block design with three replications in 2016. In this experiment, two factors including irrigation regimes (main factor) and sesame cultivars (sub factor) were examined. Irrigation regimes in two levels, including irrigation after depletion of 40% and 80% of soil available water (full and low irrigation, respectively) in the main plots and six sesame cultivars in sub plots were considered. The results showed that low irrigation stress reduced most of the traits (except grain protein percentage and water use efficiency). Among the studied traits under low irrigation condition, grain yield and nitrogen use efficiency showed the highest reduction (60%) and among the studied cultivars, Oltan and Dashtestan had the highest yield under the full irrigation conditions. These cultivars also had the highest capsule number, number of grain per capsule, 1000-grain weight and water and nitrogen use efficiency. None of the studied cultivars had desirable performance under the low irrigation conditions. Under both full and low irrigation conditions, the oil percentage had a positive and significant correlation with 1000-grain weight. Therefore, trying to increase the weight of the grains can lead to produce cultivars with high oil percentage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Irrigation
  • water use efficiency
  • water stress

اصل مقاله

مقدمه

دانه ­های روغنی پس از غلات، دومین ذخیره غذایی جهان را تشکیل می­دهند. کنجد با نام علمی Sesamum indicum L. از خانواده پدالیاسه و یکی از قدیمی­ترین گیاهان کشت شده توسط بشر است که به دلیل دارا بودن طعم مطبوع، ثبات و پایداری زیاد و خاصیت اکسید نشدن روغن آن، به‌عنوان ملکه گیاهان روغنی شناخته شده­ است (.(Salehi & Saeedi, 2012  دانه کنجد دارای 50 درصد روغن، 25 درصد پروتئین (Rajeswari et al., 2010) و غنی از مواد معدنی می­باشد (Khazaei & Moharnmadi, 2009). روغن کنجد به‌دلیل وجود آنتی­اکسیدان­های قابل حل در چربی نظیر سسامول، سامولین و سسامینول، نقش بسزایی در سلامتی انسان ایفا می­کند (Rajeswari et al., 2010; Shenoy & Kalagudi., 2011). کنجد از دانه­های روغنی مناطق گرم و نیمه­گرم است، ولی کشت ارقام جدید آن به مناطق معتدله نیز گسترش یافته­ است (Weise, 2000). سطح زیر کشت کنجد در جهان حدود 7897048 هکتار و در ایران حدود 40000 هکتار می­باشد (FAO, 2012).

تنش خشکی، یکی از مهم­ترین تنش­های غیرزیستی است که آثار زیان‌باری بر مراحل مختلف رشد گیاه دارد ((Bajji et al., 2001; Tantawwy et al., 2007; Ucan et al., 2007; Salehpour et al., 2009. برخی به­نژادگران معتقدند که مقاومت به خشکی، توانایی یک ژنوتیپ در تولید عملکرد بیشتر نسبت به دیگر ژنوتیپ­ها در شرایط رطوبتی یکسان می­باشد
 (Parry et al, 2002). اگرچه کنجد معمولاً به عنوان گیاهی با نیاز آبی پایین شناخته می­شود، اما بر اساس گزارش­های متعدد، با اعمال تنش کم­آبی از مرحله گلدهی تا پایان فصل رشد، عملکرد، تعداد کپسول در گیاه، تعداد دانه در کپسول و وزن هزار دانه کاهش می­یابد (Golestani & Pakniat., 2007; Hassanzadeh et al., 2009; Heidari et al., 2011; Pouresmaiel et al., 2013). بررسی­های Mensah et al. (2006) نشان داد که محدودیت آب، باعث کاهش عملکرد و رشد می­شود. تنش خشکی در مرحله گلدهی، تأثیر قابل توجهی بر ارتفاع بوته، اندازه کپسول، تعداد دانه در کپسول، وزن دانه در بوته و وزن خشک ریشه داشت (Jain et al., 2010). آزمایش دیگری در مورد ارزیابی کارایی مصرف آب و عملکرد دانه ارقام کنجد در شرایط آبیاری متفاوت نشان داد که افزایش شدت کمبود آب، موجب کاهش تعداد برگ در بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه شد. بیشترین کارایی مصرف آب نیز در شرایط کمبود شدید آن به‌دست ­آمد (Eskandari et al. 2010).

با توجه به اهمیت روزافزون تنش خشکی و کاهش عملکرد دانه در این شرایط، مطالعه در شرایط مزرعه برای این تنش دارای اهمیت است. با توجه به این‌که عملکرد کنجد، تحت تاثیر شرایط محیطی از جمله رطوبت خاکقرار می­گیرد، درک ارتباط بین گیاه و مصرف آب و توسعه روش­های مبتنی بر این دانش می­تواند جهت دستیابی به حداکثر محصول مفید باشد. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی روابط صفات و تعیین پاسخ ارقام کنجد از نظرشاخص­های رشد، عملکرد کمی و کیفی و کارایی مصرف آبدر شرایط مختلف رطوبتیاجرا شد. امید است با ادامه این تحقیق، ارقام متحمل به‌دست آید.

 

مواد و روش­ها

آزمایش در سال 1395 در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، واقع در محمد شهر کرج با مختصات جغرافیائی 35 درجه و 48 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و صفر دقیقه طول شرقی و ارتفاع 1323 متر از سطح دریا اجرا شد. اقلیم منطقه نیمه خشک، با متوسط درجه حرارت و بارندگی سالیانه به ترتیب 14 درجه سانتی­گراد و 250 میلی­متر گزارش شده است. ویژگی­های فیزیکی و شیمیائی خاک محل آزمایش در جدول 1 ارائه شده است. آب مورد استفاده برای آبیاری مزرعه، با pH حدود 5/7 و EC برابر 8/0 دسی زیمنس بر متر، کیفیت مطلوبی برای استفاده داشت. گیاه قبلی کشت شده در مزرعه، ذرت بود و قبل از آن، مزرعه به صورت نکاشت قرار داشت.

این پژوهش به صورتکرت­های خرد شده و در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش، دو عامل شامل رژیم آبیاری (عامل اصلی) و رقم (عامل فرعی) مورد بررسی قرار گرفتند. رژیم آبیاری در دو سطح شامل آبیاری پس از مصرف 40 درصد رطوبت قابل استفاده­ی خاک (آبیاری کامل) و آبیاری پس از مصرف 80 درصد رطوبت قابل استفاده­ی خاک (کم آبیاری) در کرت­های اصلی و شش رقم کنجد به نام­های هلیل، دشتستان 2، داراب 1، اولتان، یلو وایت و ناز تک شاخه (جدول 2) در کرت­های فرعی در نظر گرفته شدند. شرایط کم آبیاری از زمان شش برگی شدن گیاهان اعمال شد. شش رقم انتخاب شده، مهم‌ترین ارقام تجاری کنجد می­باشند که زیر نظر موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج، بذرهای طبقه مادری آن‌ها تهیه و توزیع می­شود. با این وجود، مستندات علمی زیادی درباره پاسخ این ارقام به تنش خشکی در اختیار نیست؛ بنابراین این ارقام برای آزمایش حاضر انتخاب شدند.

 

 

جدول­ 1- خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک.

Table1. Soil physicochemical properties.

Sand (%)

Silt (%)

Clay (%)

Total N (%)

O.C (%)

T.N.V (%)

pH

EC (dS/m)

SP (%)

24

49

27

0.06

0.58

10

7.24

2.22

36

 

B

(mg/kg)

Mn

(mg/kg)

Cu

(mg/kg)

Zn

(mg/kg)

Fe

(mg/kg)

K (p.p.m)

P (p.p.m)

Texture

 

0.94

23.74

1.47

0.32

5.02

256

12.6

Clay loam

 

جدول 2- خصوصیات ارقام کنجد مورد بررسی.

Table 2. Properties of the studied cultivars.

1000 grain weight (g)

Seed color

Branching

Origin

Introduction year

Cultivars

2.9-3.4

Dark brown

Several branches

Moghan local mass

1999

Oltan

3-3.4

Light brown

Several branches

Darab local mass

2009

Darab1

4

Light brown

Several branches

Dashtestan local mass

2006

Dashtestan 2

2.6-2.9

Cream

Single branch

Mazandaran local mass

2001

Naz Tak Shakheh

2.7-2.9

Light cream

Several branches

Pakistsn local mass

2006

Yellow white

3.4

Brown

Several branches

Jiroft and Kahnuj local mass

2013

Halil

 

 

پس از آماده­سازی زمین، بذرهای کنجد در 23 خرداد ماه در کرت­های آزمایشی کشت شدند. هر کرت شامل هشت ردیف کاشت به طول پنج متر بود که فاصله بین کرت­های اصلی هشت متر، بین تکرارها دو متر و بین کرت­های فرعی6/0 متر در نظر گرفته شد. فاصله ردیف­ها 30 سانتی­متر و فاصله بذرهای روی ردیف، هشت سانتی­متر در نظر گرفته شد تا تراکم 40 بوته در مترمربع به‌دست آید.

برای آبیاری مزرعه از لوله­های پلی­اتیلنی همراه با تیپ­های آبیاری قطره­ای با یک کنتور حجمی برای اندازه­گیری مقدار آب مصرفی استفاده شد. آبیاری واحدهای آزمایشی، بر اساس روش تغییرات درصد حجمی رطوبت خاک در عمق توسعه ریشه (∆SW) زمان­بندی شد. در این روش، هنگامی که درصد رطوبت خاک در عمق توسعه ریشه از حد مشخصی کمتر شود، آبیاری انجام می­گیرد. در این آزمایش، آبیاری در رژیم آبیاری کامل و کم آبیاری زمانی صورت گرفت که 40 و 80 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق صفر تا 60 سانتی­متری خاک به  به‌وسیله گیاه و یا تبخیر از سطح خاک تخلیه شد. تعیین مقدار رطوبت قابل استفاده نیز از تفاوت درصد حجمی رطوبت (در عمق توسعه ریشه) در نقطه ظرفیت زراعی (FC) و درصد حجمی رطوبت در نقطه پژمردگی دائمی (PWP) به‌دست آمد. در واقع آبیاری در تخلیه مجاز رطوبتی[1]برابر 4/0 و 8/0 به‌ترتیب در رژیم آبیاری کامل و رژیم کم آبیاری انجام گرفت. برای کنترل رطوبت خاک در عمق توسعه ریشه، از دستگاه T.D.R  (Time-Domain Reflectometry, Model 6050 X1, soil moisture equipment corp) استفاده شد. کود نیتروژن­دار (اوره) به‌صورت تقسیط شده در دو مرحله، یک دوم در مرحله سه تا چهار برگی کنجد و مابقی در مرحله هفت تا ده برگی کنجد به‌کار برده شد. با توجه به کافی بودن مقادیر پتاسیم، فسفر و سایر عناصر ریز مغذی قابل دسترس خاک، هیچگونه کود دیگری مصرف نشد.

به‌منظور بررسی تأثیر تیمارهای مورد مطالعه بر روند رشد گیاه در طول فصل رشد، چهار بوته از هر کرت انتخاب شدند و  نمونه‌برداری‌های جداگانه‌ای بر روی آن‌ها انجام شد. برداشت برای تعیین اجزای عملکرد چهار بوته و برداشت نهایی برای محاسبه عملکرد بیولوژیک و دانه 80 بوته انجام گرفت. صفات مربوط به عملکرد و اجزای عملکرد شامل عملکرد دانه، وزن هزار دانه، تعداد دانه در کپسول، تعداد کپسول در بوته، ارتفاع گیاه، درصد روغن و درصد پروتئین دانه اندازه­گیری شد. پس از خشک­کردن دانه­ها، درصد روغن دانه با استفاده از دستگاه NMR اندازه­گیری شد. همچنین به‌منظور تعیین درصد پروتئین دانه تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی، پس از جدا­سازی کاه و دانه در نمونه­های آزمایشی و اندازه‌گیری وزن آن­ها، از هر کرت به‌صورت تصادفی و به‌مقدار مساوی دانه انتخاب شد و پس از آسیاب کردن و گذراندن از الک دو میلی­متری، 200 گرم از دانه­ها جدا شدند و نمونه­ها به روش هضم در لوله­های مخصوص با اسید سولفوریک، اسید سالسیلیک، آب اکسیژنه و سلنیم، هضم شدند و با روش تیتراسیون و بعد از تقطیر، با استفاده از دستگاه اتوماتیک کجل تک اتو آنالایزر (Kjeltec Auto 1030 Analyzer,Tecator)، غلظت نیتروژن کل در نمونه­های گیاهی اندازه گیری شد. همچنین کارایی استفاده از آب آبیاری (WUE)  و کارایی مصرف نیتروژن (NUE)، به‌ترتیب بر اساس نسبت عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) به مقدار آب آبیاری مصرفی (مترمکعب در هکتار) و نسبت عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) به نیتروژن مصرفی (کیلوگرم در هکتار) محاسبه شدند. 

پس از جمع آوری کامل داده­ها، تجزیه‌‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار SAS انجام شد و برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون چند دامنه­ای دانکن استفاده شد.

 

نتایج و بحث

تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات

نتایج تجزیه واریانس (جدول 3) نشان داد که اثر آبیاری برای تمام صفات، به‌جز درصد پروتئین دانه و کارایی مصرف آب و اثر رقم برای تمام صفات به جز ارتفاع گیاه معنی­دار بود. اثر متقابل آبیاری در رقم نیز برای اکثر صفات، به‌جز ارتفاع گیاه، تعداد دانه در گیاه و درصد روغن گیاه معنی­دار بود.

 

 

جدول 3- تجزیه واریانس صفات مورد بررسی در ارقام کنجد.

Table 3. Variance analysis of the of sesame cultivars traits.

Water use efficiency

Nitrogen use efficiency

Grain protein percentage

Grain oil percentage

Grain yield

1000 grain weight

Number of grains per capsules

Number of capsules

Plant height

df

S.O.V

0.009**

16.42**

14.53**

6.26ns

165775**

0.042

70.19ns

718.02

385ns

2

Replication

0.078ns

758*

0.745ns

128*

7569835*

2152*

3268*

4876*

8525*

1

Irrigation (I)

0.0057

12.34

14.57

5.85

124203

0.042

75.52

165

218

2

Error a

0.027**

37.59**

24.33**

27.05**

374539**

0.845**

161*

866**

252ns

5

Cultivar (C)

0.012**

21.98**

6.61*

2.24ns

220080**

0.181**

30.29ns

411**

102ns

5

I × C

0.0007

0.724

2

4.77

7258

0.038

50.66

96.21

132

20

Error b

9.41

8

5.17

4.18

8

8.14

14.18

15.20

9.48

 

C.V (%)

ns، * و ** به ترتیب نشانگر عدم معنی­داری و معنی­دار در سطح احتمال پنج و یک درصد می­باشد.

ns, * and ** indicate non-significant and significant at 5 % and 1 % of probability levels, respectively.

 

 

ارتفاع بوته

در شرایط کم آبیاری نسبت به آبیاری کامل، ارتفاع بوته 23 درصد کاهش یافت. بیشترین ارتفاع بوته درشرایط آبیاری کامل (137 سانتی­متر) و کمترین آن در شرایط کم آبیاری (106 سانتی­متر) به‌دست آمد (جدول 4). تحقیق Moghnibashi et al.  (2012) نیز نشان داد که تأثیر رژیم­های آبیاری بر ارتفاع بوته معنی­دار بود. در بین ارقام مورد بررسی، بیشترین ارتفاع (130 سانتی­متر) مربوط به رقم هلیل و کمترین آن (112 سانتی­متر) مربوط به رقم ناز تک شاخه بود. همچنین مطالعات Jain et al. (2010) روی کنجد نشان داد که تنش خشکی در مرحله گلدهی، باعث کاهش ارتفاع بوته شد. به‌نظر می­رسد که تنش خشکی، باعث ایجاد رقابت بیش از حد بین بوته­ها برای به‌دست آوردن آب می­شود که این امر در نهایت منجر به کاهش تخصیص مواد فتوسنتزی به ساقه و کوتاهی گیاه می­شود (Paknezhad et al., 2007).

 

 

جدول 4- مقایسه میانگین صفات کمی و کیفی کنجد تحت تاثیر رژیم­های آبیاری و ارقام.

Table 4. Mean comparisons of quantitative and qualitative traits of sesame affected by irrigation regimes and cultivars.

Water use efficiency (kg/m3)

Nitrogen use efficiency (kg/kg)

Grain protein percentage (%)

Grain oil percentage (%)

Grain yield (kg/ha)

1000- grain weight  (g)

Number of grains per capsules

Number of capsules

Plant height (cm)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Irrigation

0.34 a

15.21 a

27.18 a

54.08 a

1522 a

2.67 a

59.72 a

76.16 a

137 a

Full irrigation

0.24 a

6.03 b

27.47 a

50.29 b

604 b

2.14 b

40.66 b

52.88 b

106 b

Low irrigation

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cultivar

0.318 bc

10.90 b

25.48 c

55.6 a

1091 b

2.15 cd

44.16 b

54.83 cd

123 ab

Darab 1

0.362 a

12.86 a

25.75 c

53.49 ab

1286 a

3.08 a

51.83 ab

83.66 a

126 ab

Dashtestan 2

0.169 d

6.06 c

26.32 c

50.30 c

607 c

2.26 cd

47.66 b

50.83 d

130 a

Halil

0.298 c

10.43 b

30.65 a

49.98 c

1044 b

2.36 bc

48.83 b

64.66 bc

112 b

Naze takshakhe

0.338 ab

12.95 a

28.8 b

51.35 bc

1294 a

2.56 b

59.5 a

72.33 ab

120 ab

Oltan

0.292 c

10.55 b

26.96 c

52.38 bc

1056 b

2.03 d

49.16 b

60.83 bcd

117 ab

Yellow white

میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک در هر ستون، بر اساس آزمون دانکن تفاوت آماری معنی‌داری ندارند (5%=α)

Means followed by the same letter(s) in the same column are not significantly different based on Duncan test (α=5%).

 

 

تعداد کپسول در بوته

در شرایط کم آبیاری نسبت به آبیاری کامل، تعداد کپسول در بوته 31 درصد کاهش داشت. اعمال تنش خشکی سبب ریزش برخی از کپسول­ها، به‌خصوص کپسول­های تشکیل شده روی شاخه­های فرعی می­شود که کاهش تعداد کپسول در بوته را در پی دارد (Ayeen, 2013). پژوهشJouyban & Moosavi  (2012) نیز نشان داد که با افزایش فاصله آبیاری، تعداد کپسول در بوته به‌دلیل کاهش رشد رویشی کاهش یافت.

اثر متقابل آبیاری و رقم بر تعداد کپسول در بوته (شکل 1) نشان داد که ارقام اولتان و ناز تک شاخه در شرایط آبیاری کامل و رقم دشتستان 2 در شرایط آبیاری کامل و کم آبیاری، بیشترین تعداد کپسول در بوته را داشتند. در شرایط آبیاری کامل، ارقام از نظر تعداد کپسول در بوته، در دو گروه آماری قرار گرفتند. ارقام دشتستان 2، اولتان و ناز تک شاخه که در یک گروه آماری قرار گرفتند، از نظر تعداد کپسول، برتر از بقیه ارقام ( داراب 1، هلیل و یلو وایت) بودند. در شرایط تنش، بین ارقام از نظر این صفت تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. تنش کم آبیاری، تاثیر معنی­داری بر تعداد کپسول در بوته ارقام دشتستان2، یلو وایت و هلیل نداشت، درحالی­که در ارقام ناز تک شاخه، اولتان و داراب 1، باعث کاهش معنی­دار این صفت شد.

تعداد دانه در کپسول

در شرایط کم آبیاری نسبت به آبیاری کامل، تعداد دانه در کپسول 32 درصد کاهش یافت. بیشترین و کمترین تعداد دانه در کپسول، به‌ترتیب در شرایط آبیاری کامل (72/59) و کم آبیاری (66/40) به‌دست آمد. در بین ارقام نیز رقم اولتان و دشتستان 2 نسبت به سایر ارقام، دارای تعداد دانه بیشتری درکپسول بودند (جدول 4). (2010) Jain et al گزارش نمودند که تنش خشکی در مرحله گلدهی، سبب افت تعداد دانه در کپسول می­شود.

محققین دیگری نیز کاهش تعداد دانه در کپسول در اثر کم آبیاری را گزارش کرده‌اند(Hassanzadeh et al., 2009; Pouresmaiel et al., 2013; Rezvani Moghaddam et al., 2005).

 

 

شکل1- اثر متقابل آبیاری و رقم بر تعداد کپسول در بوته (میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک، بر اساس آزمون دانکن تفاوت آماری معنی‌داری ندارند (5%=α)).

Figure 1. Interaction effects of irrigation × cultivaron number of capsules (Means followed by the same letter are not significantly different based on Duncan test (α=5%)).

 

 

وزن هزاردانه

در شرایط کم آبیاری نسبت به آبیاری کامل، وزن هزار دانه 20 درصد کاهش یافت. بیشترین وزن هزار دانه به رقم دشتستان 2 در شرایط آبیاری کامل و کمترین وزن هزار دانه به ارقام داراب 1 و یلو وایت در شرایط کم آبیاری تعلق داشت. در شرایط آبیاری کامل، بیشترین وزن هزار دانه از رقم دشتستان 2 و کمترین آن، از رقم یلووایت به‌دست آمد که از نظر آماری با ارقام ناز تک شاخه و هلیل تفاوت معنی­داری نداشت. در شرایط تنش، بیشترین وزن هزار دانه مربوط به دشتستان 2 و کمترین مقدار این صفت مربوط به ارقام داراب 1 و یلو وایت بود. تنش کم آبیاری، تاثیر معنی­داری بر وزن هزار دانه رقم نازک تک شاخه نداشت، درحالی­که باعث کاهش معنی­دار این صفت در ارقام داراب 1، دشتستان 2، اولتان و یلو وایت نسبت به شرایط آبیاری کامل شد؛ این کاهش در رقم داراب1 شدیدتر از بقیه ارقام بود (شکل 2).

پژوهش­های Golestani & Pakniat (2007) و Heidari et al. (2011) نشان داد که با اعمال تنش کم­آبی، وزن هزار دانه کاهش می­یابد که با نتایج این تحقیق مطابقت داشت. در گیاه سویا، Heathery  (1993) مشاهده نمود که بروز تنش خشکی در دوره زایشی، به دلیل کوتاه شدن دوره پرشدن دانه و نیز کاهش انتقال کربوهیدرات­ها به دانه به علت کاهش سطح برگ و فتوسنتز کمتر برگی، سبب کاهش وزن دانه خواهد شد. Mehrabi & Ehsanzadeh (2012) در بررسی خصوصیات فیزیولوژیک و عملکرد چهار رقم کنجد تحت تنش کم­آبی نتیجه گرفتند که تأثیر رژیم آبیاری بر وزن هزار دانه معنی­دار بود.

 

 

شکل 2- اثر متقابل آبیاری و رقم بر وزن هزار دانه (میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک، بر اساس آزمون دانکن تفاوت آماری معنی‌داری ندارند (5%=α))

Figure 2. Interaction effects of irrigation × cultivaron 1000-grain weight (Means followed by the same letter are not significantly different based on Duncan test (α=5%)).

 

 

عملکرد دانه

 در شرایط کم آبیاری نسبت به آبیاری کامل، عملکرد دانه 60 درصد کاهش یافت (جدول 3). در شرایط آبیاری کامل، بیشترین و کمترین عملکرد دانه به‌ترتیب متعلق به ارقام اولتان و هلیل بود. در شرایط تنش، ارقام داراب 1، دشتستان 2 و ناز تک شاخه از نظر آماری در یک گروه و ارقام هلیل، اولتان و یلو وایت در گروه دیگر قرار گرفتند و گروه اول از نظر عملکرد دانه برتر از گروه دوم بود. به­طورکلی، رقم اولتان در شرایط آبیاری کامل بیشترین عملکرد دانه (2090 کیلوگرم در هکتار) و ارقام هلیل، اولتان و یلو وایت در شرایط کم آبیاری کمترین عملکرد دانه (به‌ترتیب 347، 498 و 573 کیلوگرم در هکتار) را دارا بودند. لازم به ذکر است که میانگین عملکرد این ارقام در شرایط تنش کم آبیاری، تفاوت معنی­داری با یکدیگر نداشتند. در شرایط تنش کم آبیاری نسبت به شرایط آبیاری کامل، عملکرد دانه تمام ارقام به­طور معنی­داری کاهش یافت و بیشترین کاهش عملکرد به رقم اولتان تعلق داشت (شکل 3). مطالعاتMehrabi & Ehsanzadeh  (2011) روی کنجد نشان داد که با افزایش فواصل آبیاری، میزان عملکرد دانه نیز کاهش می­یابد. در پژوهش دیگری روی کنجد مشخص شد که با افزایش شدت کمبود آب، عملکرد دانه در واحد سطح کاهش یافت  2010),.Eskandari et al). حذف آبیاری در مرحله دانه­بندی، به‌دلیل ریزش کپسول­ها و کاهش میزان سنتز مواد فتوسنتزی و انتقال آن‌ها به دانه، باعث کاهش اجزای عملکرد و در نهایت کاهش عملکرد دانه می­شود (Ayeen, 2013).

درصد روغن دانه

روغن دانه در شرایط کم آبیاری نسبت به شرایط آبیاری کامل، هفت درصد کاهش یافت. بیشترین مقدار روغن (08/54 %) در شرایط آبیاری کامل و کمترین آن (29/50 %) در شرایط کم آبیاری به‌دست آمد. همچنین در بین ارقام مورد بررسی، ارقام داراب 1 و دشتستان 2 بیشترین درصد روغن را داشتند و ارقام یلو وایت، اولتان، هلیل و ناز تک شاخه از نظر درصد روغن، تفاوت آماری معنی­داری نداشتند
(جدول 4). در پژوهش دیگری
(Rezvani Moghaddam et al., 2005)  نیز تیمارهای مختلف آبیاری بر عملکرد روغن کنجد تأثیر معنی­داری داشتند. البته عدم وجود تاثیر معنی­دار تنش خشکی بر درصد روغن دانه در مطالعات قبلی نیز گزارش شده است که علت آن را به وراثت­پذیری بالای این صفت و تأتیر­پذیری کمتر آن نسبت به شرایط محیطی نسبت داده‌اند (Dehshiri et al., 2001).

 

 شکل 3- اثر متقابل آبیاری و رقم بر عملکرد دانه (میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک، بر اساس آزمون دانکن تفاوت آماری معنی‌داری ندارند (5%=α)).

Figure 3- Interaction effects of irrigation × cultivaron grain yield (Means followed by the same letter are not significantly different based on Duncan test (α=5%)).

 

 

درصد پروتئین دانه

 در شرایط آبیاری کامل، بیشترین درصد پروتئین دانه به ارقام ناز تک شاخه و اولتان تعلق داشت و میان سایر ارقام، تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. در شرایط تنش، بیشترین مقدار این صفت در ارقام ناز تک شاخه، اولتان و هلیل مشاهده شد و بین سایر ارقام، تفاوت معنی­داری وجود نداشت. به­طورکلی، بیشترین درصد پروتئین دانه مربوط به رقم ناز تک شاخه در شرایط آبیاری کامل بود که با درصد پروتئین دانه در رقم ناز تک شاخه در شرایط کم آبیاری، رقم اولتان در شرایط آبیاری کامل و کم آبیاری و رقم هلیل در شرایط آبیاری کامل، تفاوت آماری معنی­داری نداشت. در اکثر ارقام به جز رقم هلیل، بین درصد پروتئین دانه در شرایط آبیاری کامل و کم آبیاری، تفاوت معنی­داری وجود نداشت (شکل 4). در آزمایش دیگری نیز بین درصد پروتئین دانه کنجد در شرایط آبیاری پس از 75، 110 و 145 میلی‌متر تبخیر از تشتک تبخیر، تفاوت معنی­داری مشاهده نشد (Misagh et al., 2016). در رقم هلیل، درصد پروتئین دانه در شرایط کم آبیاری افزایش یافت (شکل 4). به‌طورکلی، عوامل محیطی از جمله فراهمی آب، اثرات معکوسی بر مقدار درصد روغن و پروتئین دانه کنجد دارندJefferson, 2003) ).

کارایی مصرف نیتروژن

 در شرایط کم آبیاری نسبت به آبیاری کامل، کارایی مصرف نیتروژن 60 درصد کاهش یافت (جدول 4). در شرایط آبیاری کامل، ارقام اولتان و هلیل، به‌ترتیب بیشترین و کمترین کارایی مصرف نیتروژن را داشتند. در شرایط تنش کم آبیاری، ارقام داراب 1، دشتستان 2 و ناز تک شاخه که در یک گروه آماری قرار گرفتند، برتر از گروه دیگر (هلیل، اولتان و یلو وایت) بودند. به­طورکلی، بیشترین کارایی مصرف نیتروژن به رقم اولتان و پس از آن دشتستان 2 در شرایط آبیاری کامل تعلق داشت، در حالی­که ارقام هلیل، اولتان و یلو وایت، کمترین کارایی مصرف نیتروژن را در شرایط کم آبیاری داشتند. کارایی مصرف نیتروژن تمام ارقام در شرایط کم آبیاری کاهش یافت، اما این کاهش در رقم اولتان از سایر ارقام بیشتر بود (شکل 5). در شرایط تنش خشکی، جذب عناصرغذایی به‌ویژه نیتروژن، تحت تأثیر قرار می­گیرد، به‌طوری که کمبود شدید آب در خاک، منجر به کاهش نیتروژن و در نتیجه کاهش کارایی مصرف نیتروژن می­شود(Lak et al., 2006) . در پژوهشی با کاربرد 8/43 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار (25 درصد بالاتر از مقدار معمول)، عملکرد دانه به حداکثر رسید (Imayavaramban et al., 2002). یافته­های Sharma ((2005 حاکی از آن است که نیتروژن، عملکرد کنجد را به دلیل تاثیر بر مؤلفه‌های رشد افزایش می­دهد.

 

 شکل4- اثر متقابل آبیاری و رقم بر درصد پروتئین (میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک، بر اساس آزمون دانکن تفاوت آماری معنی‌داری ندارند (5%=α)).

Figure4. Interaction effects of irrigation × cultivaron grain protein percentage (Means followed by the same letter are not significantly different based on Duncan test (α=5%)).

 شکل5- اثر متقابل آبیاری و رقم بر کارایی مصرف نیتروژن (میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک، بر اساس آزمون دانکن تفاوت آماری معنی‌داری ندارند (5%=α)).

Figure5. Interaction effects of irrigation × cultivaron nitrogen use efficiency (Means followed by the same letter are not significantly different based on Duncan test (α=5%)).

 

 

کارایی مصرف آب

مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری و رقم بر کارایی مصرف آب (شکل 6) نشان داد که در شرایط آبیاری کامل، ارقام اولتان و هلیل، به‌ترتیب بیشترین و کمترین کارایی مصرف آب را داشتند. در شرایط تنش کم آبیاری، ارقام داراب 1، دشتستان 2 و ناز تک شاخه که در یک گروه آماری قرار گرفتند، برتر از سایر ارقام بودند و کمترین مقدار این صفت به رقم هلیل تعلق داشت. مقایسه کلی ارقام در دو شرایط مختلف آبیاری نشان داد که ارقام اولتان و دشتستان 2، بیشترین کارایی مصرف آب را در شرایط آبیاری کامل داشتند، درحالی­که رقم هلیل، کمترین کارایی مصرف آب را هم در شرایط آبیاری کامل و هم در شرایط کم آبیاری به خود اختصاص داد. در آزمایشی روی گیاه کنجد، کارایی مصرف آب در سه رژیم آبیاری 50، 75 و 100 درصد نیاز آبی ده رقم کنجد مورد بررسی قرار گرفت که کارایی مصرف آب در شرایط تنش کم آبی افزایش یافت (Darghahi,et al., 2014). در پژوهش دیگری نیز بیشترین کارایی مصرف آب با افزایش شدت کمبود آب به‌دست آمد.(Eskandari et al., 2010)

 

 

 شکل6- اثر متقابل آبیاری و رقم بر کارایی مصرف آب (میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک، بر اساس آزمون دانکن تفاوت آماری معنی‌داری ندارند (5%=α))

Figure6. Interaction effects of irrigation × cultivaron water use efficiency (Means followed by the same letter are not significantly different based on Duncan test (α=5%)).

 

 

همبستگی صفات

در بین صفات مورد بررسی در شرایط بدون تنش، بیشترین همبستگی بین ارتفاع گیاه و درصد پروتئین دانه مشاهده شد (*642/0r=). در این شرایط، هبستگی مثبت و معنی­داری بین عملکرد دانه با تعداد کپسول (**609/0r=) و تعداد دانه در کپسول (**563/0r=) وجود داشت. همبستگی درصد روغن دانه و وزن هزار دانه (*547/0 r=) و درصد پروتئین دانه با تعداد کپسول(*505/0 r=) مثبت و معنی­دار بود (جدول 5). در مطالعاتی که روی کنجد انجام شد، همبستگی بین تعداد کپسول در بوته با عملکرد کنجد مثبت و معنی دار بوده است (Uzun et al., 2006; Zeinali et al, 2006). در پژوهش دیگری، عملکرد دانه سویا با درصد و عملکرد روغن و عملکرد پروتئین، همبستگی مثبت و معنی­دار داشت (Mirakhori et al., 2010).

در شرایط تنش، بیشترین همبستگی بین درصد روغن و پروتئین دانه مشاهده شد (**645/0r=). وزن هزار دانه با تعداد کپسول (**631/0 r=) و درصد روغن دانه (*547/0 r=) همبستگی مثبت و معنی­داری داشت. همبستگی درصد پروتئین دانه با عملکرد دانه  (*496/0- r=) و ارتفاع گیاه (*502/0- r=) منفی و معنی­دار بود (جدول 5). نتایج تجزیه همبستگی پژوهشی روی توده­های گیاه کنجد نشان داد که عملکرد دانه با عملکرد روغن و پروتئین همبستگی مثبت و معنی­دار داشت (Gholinezhad, 2017). در پژوهش دیگری با عنوان گزینش صفات موثر بر عملکرد ژنوتیپ­های کنجد در دو شرایط تنش و بدون تنش، عملکرد دانه با وزن هزار دانه، همبستگی مثبت و معنی­داری در شرایط بدون تنش داشتند (Askari et al., 2016).

 

 

جدول 5- ضرایب همبستگی بین صفات مورد مطالعه تحت شرایط تنش و عدم تنش.

Table 5. Correlation coefficients between studied traits under stress and non- stress conditions

Grain protein percentage

Grain oil percentage

Grain yield

1000 grain weight

Number of grains per capsules

Number of capsules

Plant height

Traits

0.642**

-0.023

0.151

-0.057

0.228

-0.254

1

Plant height

0.505*

0.137

0.609**

0.437

0.103

1

0.460*

Number of capsules

-0.107

-0.174

0.563**

0.246

1

-0.093

-0.164

Number of grains per capsules

0.028

0.547*

0.423

1

0.186

0.631**

0.067

1000 grain weight

0.080

0.285

1

0.067

-0.016

0.130

0.124

Grain yield

-0.085

1

0.452

-0.312

-0.209

0.050

0.452

Grain oil percentage

1

0.645**

-0.496*

0.102

0.361

0.298

-0.502*

Grain protein percentage

قسمت بالا و پایین قطر جدول به ترتیب همبستگی در حالت بدون تنش و تنش.

 * و **: به‌ترتیب همبستگی معنی­دار در سطح احتمال پنج و یک درصد.

The top and bottom of table diameter are the correlations under the non- stress and stress conditions, respectively.

*and **: significant at 5 % and 1 % of probability levels, respectively.

 

 

نتیجه‌گیری کلی

تنش کم آبیاری باعث کاهش صفات عملکرد دانه، وزن هزار دانه، تعداد دانه درکپسول، تعداد کپسول در بوته، ارتفاع گیاه، درصد روغن و کارایی مصرف نیتروژن شد ولی بر صفات کارایی مصرف آب و درصد پروتئین دانه اثری نداشت. در بین صفات مورد بررسی، عملکرد دانه و کارایی مصرف نیتروژن در شرایط تنش کم آبیاری، بیشترین کاهش را نسبت به شرایط بدون تنش داشتند (60 درصد). در بین ارقام مورد بررسی، رقم اولتان و دشتستان 2، بهترین عملکرد را در شرایط آبیاری کامل داشتند ولی هیچ یک از ارقام مورد بررسی، عملکرد مطلوبی در شرایط کم آبیاری نداشتند. همچنین دو رقم اولتان و دشتستان 2 نسبت به سایر ارقام، از تعداد کپسول، تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه، کارایی مصرف آب و نیتروژن بالاتری برخوردار بودند. بنابراین علت افزایش عملکرد این دو رقم، افزایش اجزای عملکرد و افزایش کارایی مصرف آب و نیتروژن می­باشد. از نظر درصد روغن نیز ارقام داراب 1 و دشتستان 2، برتر از سایر ارقام بودند. تنش کم آبیاری سبب افزایش درصد پروتئین دانه در رقم هلیل شد ولی با توجه به پایین بودن عملکرد دانه این رقم، عملکرد پروتئین آن پایین خواهد بود.

در شرایط بدون تنش، همبستگی بین عملکرد دانه با تعداد کپسول و تعداد دانه در کپسول، همبستگی درصد روغن دانه با وزن هزار دانه و همبستگی درصد پروتئین دانه با تعداد کپسول مثبت و معنی­دار بود. در شرایط تنش، همبستگی بین درصد روغن دانه و درصد پروتئین دانه، همبستگی بین وزن هزار دانه با تعداد کپسول و درصد روغن دانه، مثبت و معنی­دار و همبستگی درصد پروتئین دانه با عملکرد دانه و ارتفاع گیاه، منفی و معنی­دار بود. از آن‌جایی که کنجد به خاطر کیفیت بالای روغن آن به عنوان ملکه گیاهان روغنی شناخته می­شود و با توجه به این که هم در شرایط بدون تنش و هم در شرایط تنش، همبستگی میان درصد روغن با وزن هزار دانه مثبت و معنی­دار بود، تلاش در جهت افزایش وزن دانه می­تواند منجر به تولید ارقامی با درصد روغن بالا شود.

 

REFERENCES

  1. Askari, A., Zabet, M., Ghaderi, M. G., Samadzadeh, A. R., & Shorvazdi, A. (2016). Choose the most important traits affecting on yield of some sesame genotypes (Sesamum indicum L.) in normal and stress conditions. Journal of Crop Breeding, 8 (18): 78-87. (In Persian).
  2. Ayeen, A. (2013). Effect of eliminating of irrigation at different growth stages on seed yield and some agronomic traits of two sesame genotypes. Seed and Plant, 29 (1), 67-79. (In Persian).
  3. Bajji, M., Lutts, S. & Kinet, J. M. (2001). Water deficit effects on solute contribution to osmotic adjustment as a function of leaf ageing in three durum wheat (Triticum durum Desf) arid condition. Plant Science, 160, 669-681.
  4. Dehshire, A., Ahmadi, M. R. & Tahmasebi Sarvestani, Z. (2001). Response of canola cultivars (Brassica napus L.) to water stress treatments. Iranian Journal of Agriculture Science, 32(3), 649-659. (In Persian).
  5. Eskandari, H., Zehtab Salmasi, S. & Ghasemi-Golozani, K. (2010).Evaluation of water use efficiency and grain yield of sesame cultivars as a second crop under different irrigation regimes. Journal of Sustainable Agriculture Science, 20 (1), 39-51. (In Persian).
  6. Food and Agriculture Organization. (2012). FAO Statistical Yearbook 2012. Rome, Italy.
  7. Gholinezhad, E. (2017). Effect of two species of mycorrhizal fungi on quantitative and qualitative yield of sesame (Sesamum indicum L.) landraces in different levels of drought stress. Iranian Journal of Field Crops Research, 15(1), 150-167. (In Persian).
  8. Golestani, M. & Pakniat, H. (2007). Evaluation of drought tolerance indices in Sesamum indicum L. Journal of Sciences and Technology of Agriculture and Natural Resources, 41, 141-149. (In Persian).
  9. Hassanzadeh, A., Ebadi, A., Panahyan-e-Kivi, M., Jamaati-e-Somarin, S., Saeidi, M. & Gholipouri, A. (2009). Investigation of water stress on yield and yield components of sesame (Sesamum indicum L.) in Moghan region, Research Journal of Environmental Sciences, 3 (2), 239- 244.
  10. Heathery, N. (1993).Simulation of soybean seed yield response to irrigation timing: validation of the EPIC model. Journal of Production Agriculture, 230-232.
  11. Heidari, M., Galavi M. & Hassani. M. (2011). Effects of sulfur and iron fertilizers on yield, yield components and nutrient uptake in sesame (Sesamum indicum L.) under water stress. African Journal of Biotechnology, 10 (44), 8816- 8822.
  12. Imayavaramban, V., Singaravel, R., Thanunathan, K. & Manickam, G. (2002). Studies on the effect of different plant densities and the levels of nitrogen on the productivity and economic returns of sesame. Crop Research, 24: 314- 316.
  13. Jain, S., Yue-Lioang, R., Mei-wang, L. E., Ting-Xian, Y., Xiao-Wen, Y. & Hong-Ving, Z. (2010).Effect of drought stress on sesame growth and yield characteristics and comprehensive evaluation of drought tolerance. Chinese Journal of Oil Crops Sciences, 4, 42-48.
  14. Jefferson T. (2003). Sesame a high value oil seed. Growing sesame production tips. Economics and Mare. http://www.jeffersoninstitute.org/pub/Sesame.shtml 12/06/ 2010.
  15. Jouyban, Z. & Moosavi, S. G. (2012). Effect of different irrigation intervals, nitrogen and superabsorbent levels on chlorophyll index, yield and yield components of sesame. Food, Agriculture and Environment, 10(1), 360-364.
  16. Khazaei, J. & Moharnmadi, N. (2009). Effect of temperature on hydration kinetics of sesame seeds (Sesamum indicum L.). Journal of Food Engineering, 91, 542-552.
  17. Lak, S., Siyadat, S. A., Ayene band, A. & Noor Mohammadi, G. (2006). Effects of nitrogen levels and plant density on yield, yield component and water use efficiency in corn. Iranian Journal of Field Crops Research, 8, 153-170. (In Persian).
  18. Mehrabi, Z. & Ehsanzadeh, P. (2011). A study on physiological attributes and grain yield of sesame (Sesamum indicum L.) cultivars under different soil moisture regimes. Journal of Crops Improvement, 13(2), 75-88. (In Persian).
  19. Mensah, J. K., Obadoni, B. O., Eroutor, P. G. & Onorne-Irieguna, F. (2006). Simulated flooding and drought effects on germination, growth, and yield parameters of sesame (Sesame indicum L.). African Journal of Biotechnology, 5, 1249-1253.
  20. Mirakhori, M., Paknejad, F., Ardakani, M. R., Moradi, F., Nazeri, P. & Nasri, M. (2010). Effect of methanol spraying on yield and yield components of soybean. Agricultural Ecology, 2 (2), 244-236.
  21. Misagh, M., Movahhedi Dehnavi, M. Yadavi A. & Khademhamzeh, H. (2016). Improvement of yield, oil and protein percentage of sesame (Sesamum indicum L.) under drought stress by foliar application of zinc and boron. Journal of crop Production, 9, 163-180. (In Persian).
  22. Moghanibashi, M. & Razmjoo, J. (2012). The effect of seed priming by poly ethylene glycol and irrigation regimens on yield, yield components and seed oil of sesame. Iranian Journal of Field Crops Research, 10(1), 91-99. (In Persian).
  23. Paknejad, F., Majidi Heravan, E., Nourmohammadi, G., Siyadat, A. & Vazan, S. (2007). Effects of drought stress on filling the grain of wheat cultivar. Iranian Journal of Agriculture Science, 1, 138-148. (In Persian).
  24. Parry M. J, Androloje, J. P, Khan, S., Lea, P. J. & Keys, A. J. (2002). Rubisco activity: effects of drought stress. Annals of Botany, 89, 833-839.
  25. -Pouresmaiel, H. A., Saberi, M. H. & Fanaei, H. R. (2013). Evaluation of terminal drought stress tolerance of Sesamum indicum L. genotypes under the Sistan region conditions.International Journal of Science and Engineering Investigations, 2, 58- 61.
  26. Rajeswari, S., Thiruvengadam, V. & Ramaswamy, N. M. (2010). Production of interspecific hybrids between Sesamum alatum Thonn and Sesamum indicum L. through ovule culture and screening for phyllody disease resistance. South African Journal of Botany, 76 (2), 252-258.
  27. Rezvani Moghaddam, P., Norozpoor, G., Nabati, J. & Mohammad Abadi, A. A. (2005). Effects of different irrigation intervals and plant density on morphological characteristics, grain and oil yields of sesame (Sesamum indicum). Iranian Journal of Field Crops Research, 3(1), 57-68. (In Persian).
  28. Salehi, M. & Saiedi, G. (2013). Selection indicators for improving grain yield in sesame (Sesamum indicum L.). Iranian Journal of Field Crops Research, 10(4), 667-673 (In Persian).
  29. Salehpour, M., Ebadi, A., Izadi, M. & Jamaati-e-Somarin, S. (2009). Evaluation of water stress and nitrogen fertilizer effects on relative water content, membrane stability index, chlorophyll and some other traits of lentils (Lens culinaris L.) under hydroponics conditions. Journal of Environmental Science, 3, 103-109. (In Persian).
  30. Sharma, P. B. (2005). Fertilizer management in sesame (Sesamum indicum L.) based intercropping system in Tawa command area. Journal of Oilseeds Research, 22, 63-65.
  31. Shenoy, V. V., & Kalagudi, G. M. (2011). Enhancing plant phosphorus use efficiency for sustainable cropping. Biotechnology Advances, 23, 501-513.
  32. Tantawy, M. M, Ouda, S. A. & Khalil, F. A. (2007). Irrigation optimization for different sesame varieties grown under water stress conditions. Journal of Applied Sciences Research, 3, 7-12.
  33. Ucan, K., Killi, F., Gencoglan, C. & Merdun, H. (2007). Effect of irrigation frequency and amount on water use efficiency and yield of sesame (Sesame indicum L.) under field conditions. Field Crops Research, 101, 249-258.
  34. Weise, E. A. (2000).Oilseed crops. Blackwell Science., Ltd Oxford, UK.
  35. Zeinali, H., Mirlohi, A., & Safaii, L. (2006). Evaluation of relationship between grain yield and yield components in sesame (Sesamum indicum L.) Research in Agricultural Science, 2(1), 1-9.

[1]  Management allowed depletion

مراجع

  1. REFERENCES

    1. Askari, A., Zabet, M., Ghaderi, M. G., Samadzadeh, A. R., & Shorvazdi, A. (2016). Choose the most important traits affecting on yield of some sesame genotypes (Sesamum indicum L.) in normal and stress conditions. Journal of Crop Breeding, 8 (18): 78-87. (In Persian).
    2. Ayeen, A. (2013). Effect of eliminating of irrigation at different growth stages on seed yield and some agronomic traits of two sesame genotypes. Seed and Plant, 29 (1), 67-79. (In Persian).
    3. Bajji, M., Lutts, S. & Kinet, J. M. (2001). Water deficit effects on solute contribution to osmotic adjustment as a function of leaf ageing in three durum wheat (Triticum durum Desf) arid condition. Plant Science, 160, 669-681.
    4. Dehshire, A., Ahmadi, M. R. & Tahmasebi Sarvestani, Z. (2001). Response of canola cultivars (Brassica napus L.) to water stress treatments. Iranian Journal of Agriculture Science, 32(3), 649-659. (In Persian).
    5. Eskandari, H., Zehtab Salmasi, S. & Ghasemi-Golozani, K. (2010).Evaluation of water use efficiency and grain yield of sesame cultivars as a second crop under different irrigation regimes. Journal of Sustainable Agriculture Science, 20 (1), 39-51. (In Persian).
    6. Food and Agriculture Organization. (2012). FAO Statistical Yearbook 2012. Rome, Italy.
    7. Gholinezhad, E. (2017). Effect of two species of mycorrhizal fungi on quantitative and qualitative yield of sesame (Sesamum indicum L.) landraces in different levels of drought stress. Iranian Journal of Field Crops Research, 15(1), 150-167. (In Persian).
    8. Golestani, M. & Pakniat, H. (2007). Evaluation of drought tolerance indices in Sesamum indicum L. Journal of Sciences and Technology of Agriculture and Natural Resources, 41, 141-149. (In Persian).
    9. Hassanzadeh, A., Ebadi, A., Panahyan-e-Kivi, M., Jamaati-e-Somarin, S., Saeidi, M. & Gholipouri, A. (2009). Investigation of water stress on yield and yield components of sesame (Sesamum indicum L.) in Moghan region, Research Journal of Environmental Sciences, 3 (2), 239- 244.
    10. Heathery, N. (1993).Simulation of soybean seed yield response to irrigation timing: validation of the EPIC model. Journal of Production Agriculture, 230-232.
    11. Heidari, M., Galavi M. & Hassani. M. (2011). Effects of sulfur and iron fertilizers on yield, yield components and nutrient uptake in sesame (Sesamum indicum L.) under water stress. African Journal of Biotechnology, 10 (44), 8816- 8822.
    12. Imayavaramban, V., Singaravel, R., Thanunathan, K. & Manickam, G. (2002). Studies on the effect of different plant densities and the levels of nitrogen on the productivity and economic returns of sesame. Crop Research, 24: 314- 316.
    13. Jain, S., Yue-Lioang, R., Mei-wang, L. E., Ting-Xian, Y., Xiao-Wen, Y. & Hong-Ving, Z. (2010).Effect of drought stress on sesame growth and yield characteristics and comprehensive evaluation of drought tolerance. Chinese Journal of Oil Crops Sciences, 4, 42-48.
    14. Jefferson T. (2003). Sesame a high value oil seed. Growing sesame production tips. Economics and Mare. http://www.jeffersoninstitute.org/pub/Sesame.shtml 12/06/ 2010.
    15. Jouyban, Z. & Moosavi, S. G. (2012). Effect of different irrigation intervals, nitrogen and superabsorbent levels on chlorophyll index, yield and yield components of sesame. Food, Agriculture and Environment, 10(1), 360-364.
    16. Khazaei, J. & Moharnmadi, N. (2009). Effect of temperature on hydration kinetics of sesame seeds (Sesamum indicum L.). Journal of Food Engineering, 91, 542-552.
    17. Lak, S., Siyadat, S. A., Ayene band, A. & Noor Mohammadi, G. (2006). Effects of nitrogen levels and plant density on yield, yield component and water use efficiency in corn. Iranian Journal of Field Crops Research, 8, 153-170. (In Persian).
    18. Mehrabi, Z. & Ehsanzadeh, P. (2011). A study on physiological attributes and grain yield of sesame (Sesamum indicum L.) cultivars under different soil moisture regimes. Journal of Crops Improvement, 13(2), 75-88. (In Persian).
    19. Mensah, J. K., Obadoni, B. O., Eroutor, P. G. & Onorne-Irieguna, F. (2006). Simulated flooding and drought effects on germination, growth, and yield parameters of sesame (Sesame indicum L.). African Journal of Biotechnology, 5, 1249-1253.
    20. Mirakhori, M., Paknejad, F., Ardakani, M. R., Moradi, F., Nazeri, P. & Nasri, M. (2010). Effect of methanol spraying on yield and yield components of soybean. Agricultural Ecology, 2 (2), 244-236.
    21. Misagh, M., Movahhedi Dehnavi, M. Yadavi A. & Khademhamzeh, H. (2016). Improvement of yield, oil and protein percentage of sesame (Sesamum indicum L.) under drought stress by foliar application of zinc and boron. Journal of crop Production, 9, 163-180. (In Persian).
    22. Moghanibashi, M. & Razmjoo, J. (2012). The effect of seed priming by poly ethylene glycol and irrigation regimens on yield, yield components and seed oil of sesame. Iranian Journal of Field Crops Research, 10(1), 91-99. (In Persian).
    23. Paknejad, F., Majidi Heravan, E., Nourmohammadi, G., Siyadat, A. & Vazan, S. (2007). Effects of drought stress on filling the grain of wheat cultivar. Iranian Journal of Agriculture Science, 1, 138-148. (In Persian).
    24. Parry M. J, Androloje, J. P, Khan, S., Lea, P. J. & Keys, A. J. (2002). Rubisco activity: effects of drought stress. Annals of Botany, 89, 833-839.
    25. -Pouresmaiel, H. A., Saberi, M. H. & Fanaei, H. R. (2013). Evaluation of terminal drought stress tolerance of Sesamum indicum L. genotypes under the Sistan region conditions.International Journal of Science and Engineering Investigations, 2, 58- 61.
    26. Rajeswari, S., Thiruvengadam, V. & Ramaswamy, N. M. (2010). Production of interspecific hybrids between Sesamum alatum Thonn and Sesamum indicum L. through ovule culture and screening for phyllody disease resistance. South African Journal of Botany, 76 (2), 252-258.
    27. Rezvani Moghaddam, P., Norozpoor, G., Nabati, J. & Mohammad Abadi, A. A. (2005). Effects of different irrigation intervals and plant density on morphological characteristics, grain and oil yields of sesame (Sesamum indicum). Iranian Journal of Field Crops Research, 3(1), 57-68. (In Persian).
    28. Salehi, M. & Saiedi, G. (2013). Selection indicators for improving grain yield in sesame (Sesamum indicum L.). Iranian Journal of Field Crops Research, 10(4), 667-673 (In Persian).
    29. Salehpour, M., Ebadi, A., Izadi, M. & Jamaati-e-Somarin, S. (2009). Evaluation of water stress and nitrogen fertilizer effects on relative water content, membrane stability index, chlorophyll and some other traits of lentils (Lens culinaris L.) under hydroponics conditions. Journal of Environmental Science, 3, 103-109. (In Persian).
    30. Sharma, P. B. (2005). Fertilizer management in sesame (Sesamum indicum L.) based intercropping system in Tawa command area. Journal of Oilseeds Research, 22, 63-65.
    31. Shenoy, V. V., & Kalagudi, G. M. (2011). Enhancing plant phosphorus use efficiency for sustainable cropping. Biotechnology Advances, 23, 501-513.
    32. Tantawy, M. M, Ouda, S. A. & Khalil, F. A. (2007). Irrigation optimization for different sesame varieties grown under water stress conditions. Journal of Applied Sciences Research, 3, 7-12.
    33. Ucan, K., Killi, F., Gencoglan, C. & Merdun, H. (2007). Effect of irrigation frequency and amount on water use efficiency and yield of sesame (Sesame indicum L.) under field conditions. Field Crops Research, 101, 249-258.
    34. Weise, E. A. (2000).Oilseed crops. Blackwell Science., Ltd Oxford, UK.
    35. Zeinali, H., Mirlohi, A., & Safaii, L. (2006). Evaluation of relationship between grain yield and yield components in sesame (Sesamum indicum L.) Research in Agricultural Science, 2(1), 1-9.
علوم گیاهان زراعی ایران
دوره 51، شماره 3
مهر 1399
صفحه 151-163

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 دی 1396
  • تاریخ بازنگری: 14 آبان 1398
  • تاریخ پذیرش: 28 مهر 1398
  • تاریخ انتشار: 01 مهر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار