واکنش کمی و کیفی لوبیا (Phaseolus vulgaris L.) به شیوه کاربرد کودهای فسفر و سولفات روی در مقادیر مختلف کود نیتروژن آغازگر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی سابق کارشناسی ارشد، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

به­منظور بررسی اثر شیوه‌های کاربرد کودهای فسفات و سولفات روی بر عملکرد و اجزای عملکرد، درصد پروتئین، فسفر و روی دانه یک رقم لوبیای تلقیح شده با Rhizobium leguminosarum در سطوح مختلف کود نیتروژن آغازگر، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار، در سال زراعی 95-1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه بوعلی سینا انجام شد. در این آزمایش، سه عامل مقدار کود نیتروژن آغازگر (صفر، 30 و 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار) و شیوه مصرف سولفات‌روی (خاک‌پخش و محلول‌پاشی) و فسفات (خاک­پخش و نواری) در نظر گرفته شد. بیش­ترین تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد دانه و عملکرد زیستی لوبیا، از تیمار 30 کیلوگرم نیتروژن + فسفر نواری + محلول­پاشی روی، به‌ترتیب به‌میزان 25/14، 98/4، 3180 و 10197 کیلوگرم در هکتار به‌دست آمد که نسبت به تیمار شاهد (خاک­پخش کودهای فسفات و سولفات روی + عدم مصرف نیتروژن)، به‌ترتیب 90، 81، 88 و 34/95 درصد افزایش داشتند. مصرف نواری کود فسفر در دو سطح صفر و 30 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن آغازگر، موجب افزایش پروتئین دانه، به‎ترتیب به‌میزان 6/23 و 7/20 درصد شد و غلظت فسفر دانه را نیز 34 درصد بالا برد. محلول­پاشی سولفات‎روی نیز پروتئین و غلظت روی دانه را نسبت به کاربرد خاک‎پخش آن، به‎ترتیب 16 و 13 درصد افزایش داد. بر اساس نتایج به‌دست آمده، مصرف 30 کیلوگرم در هکتار نیتروژن آغازگر به همراه کاربرد همزمان فسفر نواری و محلول­پاشی روی، تیمار مناسبی در بهبود کمیت و کیفیت دانه لوبیا می­باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Quantitative and qualitative reaction of common bean (Phaseolus vulgaris L.) to phosphorous and zinc sulfate application method under different rates of nitrogen starter fertilizer

نویسندگان [English]

  • Nasrin Kavian Athar 1
  • Mohammad Ali Aboutalebian 2
1 Agronomy and Plant Breeding Dept., Bu Ali Sina University, Iran
2 Agronomy and Plant Breeding Dept., Bu Ali Sina University, Iran
چکیده [English]

To investigate the effect of application method of phosphate and zinc sulfate fertilizers on yield and seed protein percentage, phosphorus and zinc in common bean cultivar which was inoculated with Rhizobium leguminosarum, a factorial experiment was conducted in a randomized complete block design with three replications at Bu-Ali Sina University in 2015-2016. In this experiment, three factors consist of N fertilizer (0, 30 and 60 kg N ha-1), zinc sulfate (soil broadcasting and foliar feeding) and phosphate application method (soil broadcasting and placement near the seed) were considered. The highest number of pods per plant, number of seeds per pod, grain yield and biological yield of beans were 14.25, 4.98, 3180 and 10197 kg ha-1, respectively, which obtained from 30 kg N ha-1 + phosphate placement + foliar feeding of zinc sulfate and were increased 90, 81, 88 and 95.34%, compared to control treatment (soil broadcasting of phosphate and zinc sulfate without nitrogen). The phosphate placement at 0 and 30 kg ha-1 of nitrogen increased seed protein by 23.6% and 20.7%, respectively, and also increased the grain phosphorus concentration by 34%. Foliar zinc sulfate increased the protein and Zn concentration of the seed, by 16% and 13%, respectively, compared to soil broadcasted application. Based on the results, 30 kg ha-1 nitrogen starter application with phosphate placement plus zinc sulfate foliar spraying is a suitable treatment to improve the quantity and quality of bean seeds.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Foliar
  • placement application
  • pod per plant
  • protein
  • seed per pod

اصل مقاله

مقدمه

لوبیا ((Phaseolus vulgaris L. یکی از مهم­ترین گیاهان زراعی است که با داشتن 20 تا 25 درصد پروتئین، 60 درصد کربوهیدرات، ویتامین­‌ها و ترکیبات آمینواسیدی، یک ماده غذایی مهم در رژیم غذایی مردم دنیا است و در میان حبوبات، بیش­ترین سطح زیر کشت و ارزش اقتصادی را داراست (Petry et al., 2015). لوبیا در ایران در سطحی حدود 108 هزار هکتار کشت می‌شود (FAO, 2017) و این میزان در حال افزایش است (Saeidi Aboueshaghi & Yadavi, 2015).

دستیابی ﺑﻪ داﻧﺶ صحیح میزان و شیوه ﻣﺼﺮف ﮐﻮدﻫﺎی ﻣﺆﺛﺮ در رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ گیاهان زراﻋﯽ، ﻓﺮﺻﺖﻫﺎی جدیدی را ﺑﺮای افزایش کارآیی ﻣﺼﺮف ﮐﻮدﻫﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﯽآورد و در این بین، توجه به شیوه مصرف عناصر غذایی کم­تحرک در خاک می­تواند بر رشد و عملکرد گیاهان زراعی تاثیر چشمگیری داشته باشد. مطالعات تکمیلی پیرامون شیوه مصرف کودهای شیمیایی در جهت به حداکثر رساندن تاثیر مفید کودها، همواره مد نظر محققین کشاورزی بوده است  (Tariq et al., 2011). از طرف دیگر، یکی از مهم‌ترین معضلات خاک‌های بیشتر مناطق کشور از جمله همدان، آهکی بودن و داشتن pH بالاست که به کم تحرکی عناصر غذایی مهمی مانند فسفر و روی، شدت می‎بخشد (Malakouti & Nafisi, 1995).

فسفر یکی از عناصر پرمصرف و مهم در رشد و نمو گیاهان است و نقش کلیدی آن در گیاه مانند شرکت در واکنش‌های نقل و انتقال انرژی، فرآیندهای متابولیسمی گیاه، فتوسنتز، تقسیم سلولی، تشکیل فسفولیپیدهای غشاء سلول و توسعۀ قسمت­های زایشی، به اثبات رسیده است (Abdolzadeh et al., 2009). از آن­جا ­که فسفر یکی از عناصر کم تحرک در خاک است، شیوه مصرف آن می­تواند بر تاثیر آن بر رشد و عملکرد گیاهان اثر گذارد. مطالعات پیشین نشان داده است که در صورت کمبود فسفر قابل استفادة خاک، کاربرد این عنصر به صورت نواری می­تواند کارایی جذب آن­ را افزایش دهد و عملکرد بیشتریتولید ­نماید (Rehim et al., 2016). دلیل این برتری را می­توان به تماس کمتر با ذرات خاک و کاهش تثبیت کود فسفر در خاک نسبت داد (Shah et al., 2006). در تحقیقی گزارش شد که مصرف نواری کود فسفات، سبب افزایش عملکرد نخود فرنگی و عدس در دو مکان از سه مکان مورد پژوهش شد (Henry et al., 1995). در شرایط اردن نیز مصرف نواری کود فسفات، افزایش عملکرد و وزن دانه در گیاه باقلا را در پی داشت (Turk & Tawaha, 2002).

از سوی دیگر عنصر روی (Zn)، یکی دیگر از عناصری است که کمبود آن می­تواند رشد و عملکرد گیاهان زراعی را محدود کند (Cakmak et al., 1999). گزارش‎ها نشان می­دهد که عنصر روی قادر است بر ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ گیاهان، ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻮرﻣﻮن‌­ﻫﺎی رﺷﺪ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ﮔﻴﺎﻫﻲ تاثیر گذارد و ﻛﻤﺒﻮد آن منجر به ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺤﺼﻮل شود (Broadley et al., 2007). از آن­جا­که عنصر روی، در خاک تثبیت و جذب آن به­وسیله گیاه دشوار می­شود، مصرف این عنصر به صورت محلول­پاشی نسبت به مصرف خاکی برتری دارد(Pandey et al., 2013). قابل ذکر است که بهبود خصوصیات کمی و کیفی گیاه، همچنین افزایش ﻣﻘﺎوﻣﺖ گیاه ﺑﻪ آﻓﺎت و ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎ و ﺗﻨﺶﺧﺸﻜﻲ در اثر محلول­پاشی عنصر روی گزارش شده است 2007) & Animashaun, Odeley). در تحقیقی روی گیاه لوبیا گزارش شد که محلول‎پاشی روی با غلظت چهار هزار پی پی ام با استفاده از کلات روی، سبب افزایش عملکرد و پروتئین دانه و کاه لوبیا شد و اثرات تنش کم آبی بر میزان پروتئین دانه را به‎طور معنی داری کاهش داد (Kordi et al., 2016).

گیاهان خانواده­ بقولات، بخشی از نیتروژن مورد نیاز خود را از طریق برقراری رابطه همزیستی با باکتری­های ریزوبیوم تامین می‎کنند، اما تا زمانی­که ریشه این گیاهان به اندازه کافی با این باکتری آلوده نشده باشد، مصرف مقدار مناسبی از نیتروژن جهت تحریک رشد اولیه گیاه توصیه شده است (Gai et al, 2017). بر اساس گزارشات، تلقیح بذرهای نخود با باکتری ریزوبیوم به همراه کاربرد 50 درصد کود نیتروژن مورد نیاز گیاه، سبب افزایش عملکرد زیستی و دانه شد (Saini et al., 2004). همچنین در بررسی تاثیر مقادیر مختلف کود آغازگر در نخود مشاهده شد که مصرف 15 و 30 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، علاوه بر بهبود صفات رشدی گیاه، تاثیر مثبتی بر تثبیت بیولوژیکی نیتروژن دارد ولی مقادیر بالاتر کود آغازگر، اثر بازدارندگی بر توانایی باکتری­های ریزوبیوم داشته است (Walley et al., 2005). نتایج یک مطالعه روی سطوح نیتروژن (صفر، 75 و 150کیلوگرم در هکتار از منبع اوره) در گیاه سویا نیز نشان داد که وجود نیتروژن کافی به عنوان آغازگر (صفر تا 75 کیلوگرم در هکتار)، سبب تقویت رشد رویشی شد. بر اساس نتایج این تحقیق،گیاه با آمادگی بیش­تری به مرحله زایشی وارد شد و در نهایت عملکرد دانه را به میزان 75 کیلوگرم نیتروژن در هکتار افزایش داد (Shabani et al., 2015 ). اما این‌که مقدار مصرف کود نیتروژن چقدر باشد که نه تنها از آلودگی محیط زیست جلوگیری شود، بلکه بر فعالیت باکتری‌های همزیست با لگوم‌ها نیز اثر منفی نگذارد، موضوعی است که باید در هر گونه لگوم با دقت بررسی شود (Aboutalebian & Malmir, 2016).

مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر شیوه‌­های مصرف فسفات و سولفات‌روی بر عملکرد، اجزای عملکرد و برخی خصوصیات کمی و کیفی لوبیا در سطوح مختلف کود نیتروژن آغازگر انجام شد.

 

مواد و روش ها

این آزمایش در سال زراعی 95-1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده­ کشاورزی دانشگاه بوعلی سینای همدان (با عرض جغرافیایی 35 درجه و یک دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 48 درجه و 31 دقیقه شرقی و ارتفاع 1690 متر از سطح دریا)، به­صورت فاکتوریل و در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. در این پژوهش، کود نیتروژن آغازگر به عنوان فاکتور اول در سه سطح صفر، 30 و 60 کیلوگرم در هکتار از منبع اوره، شیوه مصرف سولفات روی به عنوان فاکتور دوم به دو روش خاک‌­پخش و محلول­‌پاشی و شیوه مصرف فسفات به عنوان فاکتور سوم با دو روش خاک­پخش و نواری از منبع سوپر فسفات تریپل در نظر گرفته شدند. مطابق نتایج آزمون خاک (جدول 1)، میزان مصرف کود سولفات روی در حالت خاک­پخش، 50 کیلوگرم در هکتار بود و تیمار محلول­پاشی آن در دو مرحلۀ شش برگی و گلدهی (با نسبت پنج در هزار سولفات روی، به میزان 250 لیتر در هکتار) انجام گرفت (Malakouti & Nafisi, 1995).

 

 

جدول 1- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش (عمق صفر تا 30 سانتی‌متری خاک).

Table 1. Physiochemical characteristics of the soli of experimental field (0-30 cm depth).

Soil

Texture

EC

(dS m-1)

pH

Zn

(mg kg-1)

P

(mg kg-1)

K

(mg kg-1)

Total N

(%)

Organic matter (%)

Silty Loam

0.375

7.91

0.26

6.1

160

0.13

0.78

 

 

همچنین از  200 کیلوگرم سوپر‌فسفات­تریپل در هکتار برای تامین فسفر خاک و به دو روش خاک­پخش و نواری استفاده شد. در تحقیق حاضر، از مایه تلقیح ریزوبیوم فازئولی (Rhizobium leguminosarum bv. phaseoli) در همه تیمارها استفاده شد. مایه تلقیح باکتریایی (107 عدد باکتری زنده در گرم) از ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺧﺎک و آب و بذرهای لوبیا رقم اختر از موسسه نگین بذر خمین تهیه شدند. این رقم، رشد محدود و فرم ایستاده دارد و دوره رشدش، 95 تا 100 روز است. کشت بذرها به‌صورت دستی، روی پشته­هایی به فاصله­ 50 سانتی­متر (تراکم 40 بوته در متر مربع) و در تاریخ اول خرداد ماه سال 1395 انجام شد. هر واحد آزمایشی شامل شش ردیف کاشت به‌طول پنج متر بود و آبیاری به‌صورت بارانی با دور شش روزه انجام شد. متوسط آب مصرف شده در هر بار آبیاری حدود 350 مترمکعب در هکتار بود.

برای اندازه‌گیری عملکرد زیستی و عملکرد دانه، برداشت از سطح دو متر مربع از هر کرت انجام شد و عملکرد دانه بر حسب رطوبت 14 درصد اندازه گیری شد (Aboutalebian & Malmir, 2016). صفاتی نظیر تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه نیز از میانگین اعداد بدست آمده از 10 بوته در هر واحد آزمایشی به­دست آمد. میزان نیتروژن به روش تیتراسیون با استفاده از دستگاه کجلدال مدل MQ3824B/EX1 (Peck et al, 2008) اندازه‌گیری شد و برای محاسبه پروتئین در 25/6 ضرب شد (Ferreira et al., 2016). میزان فسفر دانه نیز با روش رنگ­‌سنجی (رنگ زرد مولیبدات وانادات) و با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه‌گیری شد (Olsen & Sommers, 1982) و از دستگاه جذب اتمی برای اندازه‌گیری غلظت روی دانه استفاده شد (David, 2007). تجزیه و تحلیل داده­ها بعد از آزمون نرمال بودن باقیمانده‌ها با استفاده از رویه UNIVARIATE، بر اساس مدل آماری طرح و با نرم افزارSAS  نسخه 4/9 انجام شد. برای مقایسه میانگین­های تیمارها از آزمون حداقل تفاوت معنی­دار (LSD) در سطح احتمال پنج درصد و  برای رسم شکل­ها از Excel بهره استفاده شد.

 

نتایج و بحث

اجزای عملکرد

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بیشتر اثرات، به‎ویژه اثر سه گانه نیتروژن × فسفر × روی بر تعداد غلاف در بوته معنی­دار شد (جدول 2).

 

 

جدول 2- تجزیه واریانس (میانگین مربعات) اثر نیتروژن، فسفر و سولفات روی بر عملکرد و اجزای عملکرد لوبیا.  

Table 2. Analysis of variance (mean squares) of the effects of nitrogen, phosphorus and zinc sulfate on quantitative and qualitative traits of common bean.

 

Zn

 

P

 

Protein

Harvest

index

Biological yield

Grain

yield

100 seed weight

Number of seeds per pod

Number of pods per

plant

Df

 

Source of variation

6.19ns

0.0014ns

0.48ns

3.99 ns

80064ns

8958.1ns

1.01ns

0.086ns

0.65ns

2

Block

6.87ns

0.0099*

306.82**

35.32 **

19782010**

2340059**

18.73**

5.917**

45.71**

2

Nitrogen (N)

0.35ns

0.2136**

233.83**

53.51 **

33809321**

6107051**

88.36**

5.640**

60.19**

1

Phosphorus (P)

244.50**

0.0004ns

59.31**

14.42 ns

5775202**

1108377**

2.33ns

2.459**

13.04**

1

Zinc sulfate (Zn)

2.37ns

0.0006ns

3.52*

85.87 **

336057ns

414143**

1.96ns

0.194ns

2.05*

2

N × P

2.39ns

0.0015ns

1.61ns

9.51 ns

46521ns

27394*

0.45ns

0.005ns

0.45ns

2

N × Zn

2.67ns

0.0005ns

1.07ns

9.37 ns

2331561**

50669*

0.34ns

0.52ns

1.02ns

1

P × Zn

0.87ns

0.0051ns

1.08ns

11.93 ns

883760*

121443**

0.87ns

0.350*

3.16**

2

N × P × Zn

10.45

0.0025

0.79

5.03

225038

7578

1.64

0.82

0.47

22

Error

11.87

10.31

2.93

7.46

5.82

3.54

4.43

7.68

6.49

-

CV (%)

* و **: به‌ترتیب معنی‌­دار در سطح احتمال پنج و یک درصد؛ ns: غیرمعنی‌­دار

 *,  and **: Significant at 5% and 1% of probability levels, respectively;ns: Non significant

 

 

مقایسه میانگین‎ها نشان داد که بیش­ترین تعداد غلاف در بوته گیاه، از ترکیب تیماری 30 کیلوگرم نیتروژن+ فسفر نواری+ محلول­پاشی روی به‌دست آمد و نسبت به تیمار شاهد (فسفر پخش + سولفات روی پخش + سطح کودی صفر نیتروژن)، افزایش 90 درصدی تعداد غلاف در بوته را در پی داشت (شکل 1). بنابراین افزایش مصرف نیتروژن در سطح 60 کیلوگرم، نه تنها اثری بر تعداد غلاف در بوته نداشت، بلکه در تیمار مصرف پخش فسفات و سولفات روی در مقایسه با همان تیمار در سطح 30 کیلوگرم نیتروژن، کاهش تعداد غلاف در بوته رخ داد که ممکن است ناشی از کاهش فعالیت باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن باشد. به‌طورکلی، فعالیت زیست توده میکروبی خاک از جمله باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن، با مصرف زیاد کودهای نیتروژنی کاهش می‌یابد (Walley et al., 2005). گزارش شده است که باکتری‌های ریزوبیومی در افزایش حلالیت عناصری مانند فسفر و روی نیز موثر هستند (Abdolzadeh et al., 2009). وجود نیتروژن کافی به­عنوان آغازگر در حضور ریزوبیوم، باعث تقویت رشد و افزیش عملکرد گیاه می­شود ولی در مقادیر بالای نیتروژن، به­دلیل اثر سوء بر فعالیت باکتری ریزوبیوم و کاهش تولید آنزیم­های تثبیت نیتروژن، عملکرد گیاه کاهش می­یابد (Taherkhani et al., 2007). در تحقیقی Aboutalebian & Malmir(2016) گزارش نمودند که بیش­ترین تعداد غلاف در بوته سویا با مصرف 30 کیلوگرم نیتروژن و تلقیح برادی­ریزوبیوم نسبت به عدم مصرف کود آغازگر و عدم تلقیح برادی­ریزوبیوم به­دست آمد.

 

 

 

شکل1- تأثیر شیوه‌های کاربرد کودهای فسفات و سولفات روی بر تعداد غلاف در بوته لوبیا در سطوح مختلف کود نیتروژن. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD0.05=1.161).

BP= پخش فسفات

BZn= پخش سولفات روی

FZn= محلول­پاشی سولفات روی

SP= مصرف نواری فسفات

Figure 1. Effect of phosphate and zinc sulfate application methods on the number of pods per plant of bean at different levels of nitrogen fertilizer. Vertical lines indicate the standard deviation.

BP= Phosphate broadcasting

SP= Strip phosphate

FZn= Zinc foliar

BZn= Zinc broadcasting

 

 

نتایج مقایسه میانگین تعداد غلاف در بوته نشان داد که با کاربرد نیتروژن در شرایط مصرف نواری فسفات، بین محلول­پاشی و مصرف خاکی روی تفاوت معنی­داری وجود نداشت (شکل 1). به­‌نظر می­رسد که مصرف نیتروژن به­صورت اوره، با کاهش pH ناحیه ریزوسفر، حلالیت روی را تا حد مطلوبی افزایش داده است؛ خاصیت اسیدی کردن خاک و ناحیه ریزوزسفر توسط اوره گزارش شده است (Archer, 1995). ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻏﻼﻑ ﺩﺭ ﺑﻮﺗﻪ در اثر ﻣﺤﻠﻮﻝ­ﭘﺎﺷﻲ ﺭﻭﻱ نیز ﮔﺰﺍﺭﺵ شده است (Valenciano et al., 2009). همچنین بیان شده است که عنصر روی از طریق افزایش سطح برگ، وزن خشک و طول دوره گل‌دهی، باعث افزایش تعداد غلاف در گیاه می‌شود  .(Kobraee et al., 2011)

نتایج به­دست آمده از تجزیه واریانس تعداد دانه در غلاف نشان داد که همه اثرات اصلی و اثر سه­گانه بر این صفت در سطح یک درصد معنی­دار شد (جدول2).بیشترین تعداد دانه در غلاف (98/4)، از ترکیب تیماری 30 کیلوگرم نیتروژن+ فسفر نواری+ محلول­پاشی روی حاصل شد که نسبت به تیمار شاهد (فسفر پخش+ سولفات روی پخش+ سطح کودی صفر نیتروژن)، 81 درصد افزایش داشت (شکل 2). به‌­نظر می­رسد که مصرف بیش از 30 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، در افزایش تعداد دانه در غلاف تأثیر معنی‌داری ندارد.

  Walley et al(2005) در بررسی مقادیر مختلف نیتروژن بر نخود بیان کردند که نیتروژن در مقادیر کم به عنوان آغازگر، تأثیر مثبتی ولی در مقادیر بالا، اثر بازدارندگی در تثبیت بیولوژیکی نیتروژن دارد. در پژوهش حاضر، مصرف نواری فسفر، موجب افزایش تعداد دانه در غلاف شد. در آزمایشات دیگری روی گندم نیز گزارش شد که تیمار مصرف نواری کود فسفر، موجب افزایش معنی­دار تعداد دانه در سنبله و عملکرد دانه نسبت به پخش خاکی آن شده است
(Rehim et al., 2016; Rehim et al., 2012) که دلیل این برتری، به بهبود کارایی جذب فسفر نسبت داده شده است. Joshi & Billore   (2004) نیز بهبود تعداد دانه در غلاف سویا و سنبله­ گندم را در اثر مصرف نواری فسفر گزارش نموده‌اند. در تحقیق حاضر، مصرف برگی روی، اثر بیشتری بر تعداد دانه در غلاف داشت و بجز دو تیمار 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و مصرف نواری فسفات و تیمار عدم مصرف نیتروژن در حالت پخش فسفات، در بقیه حالات، مصرف برگی روی موثرتر بود که به‌­نظر می­رسد در مصرف خاکی، حلالیت روی کمتر بوده است و روی در خاک، به‌حالت غیرقابل جذب درآمده است. تغذیه مناسب گیاه با عنصر روی، به­دلیل افزایش ذخیره هیدروکربن دانه گرده و افزایش طول آن می‌تواند منجر به افزایش تلقیح و تعداد دانه در بوته ­شود .(Marschner, 1995)

Ali et al. (2012) گزارش نمودند که ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﺎکی ﻓﺴﻔﺮ و محلول­پاشی ﻋﻨﺼﺮ روی ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ که ﺗﺪاﺧﻞ ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ از ﺑﻴﻦ رود و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺑـﻴﻦ اﻳـﻦ دو ﻋﻨـﺼﺮ، اﺛﺮ آﻧﺘﺎﮔﻮﻧﻴﺴﻤﻲ ﺑﺮوز ﻧﻜﻨﺪ. در یک تحقیق نیز بر خاصیت آنتاگونیستی فسفر خاک بر روی و کاهش جذب آن تاکید شده است (Welch, 2001)؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در همه سطوح نیتروژن، محلول­پاشی روی به­ویزه در کنار مصرف نواری فسفات، موجب افزایش معنی­دار تعداد دانه در غلاف شد. این افزایش در واکنش به مصرف عنصر روی می­تواند به­دلیل نقش این عنصر در تقسیمات سلولی و همچنین نقش کلیدی عنصر روی در تشکیل دانه، به­دلیل تأثیر بر فرایندهای زایشی و ماده­سازی باشد (Mohsin et al., 2014).

 

 
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


شکل2- تأثیر شیوه­‌های کاربرد کودهای فسفات و سولفات روی بر تعداد دانه در غلاف لوبیا در سطوح مختلف کود نیتروژن. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD0.05=0.4849).

BP= پخش فسفات

BZn= پخش سولفات روی

FZn= محلول­پاشی سولفات روی

SP= مصرف نواری فسفات

Figure 2. Effect of phosphate and zinc sulfate application methods on the number of seeds per pod of bean at different levels of nitrogen fertilizer. Vertical lines indicate the standard deviation.

BP= Phosphate broadcasting

BZn= Zinc broadcasting

FZn= Zinc foliar

SP= Strip phosphate

 

 

تجزیه واریانس وزن صد دانه نشان داد که تأثیر سطوح مختلف نیتروژن و فسفر بر وزن صد دانه معنی­دار بود ولی اثر سولفات روی و همه برهمکنش­ها بر این صفت معنی­دار نبود (جدول 2). وزن صد دانه در مصرف 30 و 60 کیلوگرم نیتروژن آغازگر، تفاوت معنی‌داری با هم نداشت ولی در مقایسه با عدم مصرف نیتروژن، افزایش معنی­داری مشاهده شد (شکل 3). بنابراین به‌‌نظر می‌رسد که مصرف بیش از 30 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، ضرورتی در افزایش وزن دانه لوبیای تلقیح شده با باکتری ندارد. در بررسی تأثیر کود نیتروژن و تلقیح برادی‌ریزوبیوم بر ارقام مختلف سویا گزارش شده است که تلقیح با ریزوبیوم نسبت به کاربرد کود شیمیایی، وزن دانه و عملکرد دانه بیشتری تولید نمود
(Sogut, 2006). از طرفی، جهت به حداکثر رساندن پتانسیل تولید در سویا، کاربرد نیتروژن آغازگر از طریق کودهای شیمیایی، ضروری گزارش شده است (Syverud et al., 1980).

مصرف کود فسفات به‎صورت نواری، بر وزن هزار دانه تأثیر معنی­داری داشت (شکل 4). در تایید این موضوع،Rehim et al. (2012) پس از انجام آزمایشی بر روی گندم گزارش نمودند که مصرف نواری، به‎صورت معنی­داری وزن هزار دانه گندم را نسبت به روش پخش سطحی افزایش داد.

 

 

   

شکل4- تأثیر شیوه‌ کاربرد کود فسفات بر وزن صد دانه لوبیا. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD0.05=0.8852).

شکل 3- اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر وزن صد دانه لوبیا. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD0.05=1.0841).

Figure 4. Effect of application method of phosphate fertilizer on 100-seed weight of bean. Vertical lines indicate the standard deviation.

Figure 3. Effect of nitrogen fertilizer application on 100-seed weight of bean. Vertical lines indicate the standard deviation.

BP= Phosphate broadcasting

SP= strip Phosphate

BP= پخش فسفات

SP= مصرف نواری فسفات

 

 

بر اساس تحقیقات، فسفر در ساخت نشاسته موثر است  (Nielsen et al., 1998; Hajiboland et al., 2014) در این تحقیق، تنها جزئی از عملکرد که تحت تأثیر شیوه مصرف سولفات ‌روی نبوده است، وزن صد دانه است. در مجموع به­‌نظر می­رسد که وزن صد دانه، بیشتر یک صفت ژنتیکی است و عوامل محیطی، تاثیر کمتری بر آن دارند ((Qodsevali et al., 2015.

عملکرد دانه

عملکرد دانه تحت تأثیر تمامی اثرات ساده و برهمکنش آن­ها، به‌ویژه برهمکنش سه­گانه کود نیتروژن، شیوه­های مصرف فسفات و سولفات روی قرار گرفت (جدول 2). با توجه به شکل 5، مشاهده می­شود که که مصرف نواری فسفات و محلول­پاشی سولفات ‌روی در سطح کیلوگرم نیتروژن در هکتار، بیشترین عملکرد دانه (3398 کیلوگرم در هکتار) را تولید نمود و در مقایسه با تیمار شاهد (عدم کاربرد نیتروژن + پخش فسفات و پخش سولفات‌ روی)، عملکرد دانه را 5/99 درصد افزایش نشان داد (شکل 5).

بین دو شیوه مصرف سولفات ‌روی در بیشتر تیمارها، تفاوت معنی­داری مشاهده شد (شکل 5).  به­‌نظر می­رسد که در شرایط مصرف خاکی سولفات ‌روی و کاهش ضریب جذب روی به‌علت تثبیت در خاک
 (Pandey et al., 2013)، عملکرد کمتر بوده است. روی توسط فسفات از فرم قابل جذب خارج می­شود و به رسوب فسفات روی تبدیل می‎شود
(Marschner, 1995) که در روش مصرف برگی این مشکل وجود ندارد. نتایج به­دست آمده، مشابه نتایج مرتبط با تعداد دانه در غلاف است (شکل 2). به‌­نظر می­رسد که ، به علت جذب بهتر از طریق برگ‌­ها نسبت به خاک، مصرف محلول پاشی سولفات ‌روی نسبت به مصرف خاک پخش اثر بهتری داشته است. در مطالعه‌ا­ی روی لوبیا نیز مشاهده شد که محلول­پاشی ­روی، باعث افزایش عملکرد دانه شده است
(Tolay & Gulmezoglu, 2004).

 

 

 

 

 

 

شکل5- تأثیر شیوه­‌های کاربرد کودهای فسفات و سولفات روی بر عملکرد دانه لوبیا در سطوح مختلف کود نیتروژن. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD0.05=147.4).

BP= پخش فسفات

BZn= پخش سولفات روی

FZn= محلول­پاشی سولفات روی

SP= مصرف نواری فسفات

Figure 5. Effect of phosphate and zinc sulfate application methods on the grain yield of bean at different levels of nitrogen fertilizer. Vertical lines indicate standard deviation

BP= Phosphate broadcasting

SP= Strip phosphate

FZn= Zinc foliar

BZn= Zinc broadcasting

 

 

طبق نتایج به‌دست آمده، در شیوه نواری مصرف فسفر، این عنصر توسط ریشه گیاه جذب بهتر می‌شود و موجب تحریک و رشد گیاه لوبیا شده است. به­طورکلی، هنگامی که فسفر به‌صورت پخش روی سطح خاک قرار می گیرد، شکل محلول به نامحلول تبدیل تبدیل می‌شود و کارایی مصرف آن کاهش می­یابد
 Pellerin et al., 2000; Shah et al., 2006)). جایگذاری فسفر در خاک­هایی که فسفر کمی دارند، بسیار مهم­تر از خاک­هایی است که مقدار فسفر قابل استفاده آن­ها زیاد می­باشد. همچنین هرچه بافت خاک سنگین­تر و درصد کربنات کلسیم و دمای آن بالا­تر باشد، تثبیت فسفات به­کار رفته در آن بیشتر خواهد بود (Tariq et al., 2011). دیگر محققین نیز به تأثیر مثبت مصرف نواری فسفات بر عملکرد دانه اشاره نموده­اند Maqbool, et al., 2012)).

از سوی دیگر، وﺟﻮد ﻧﯿﺘﺮوژن آغازگر، ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﯾﺖ رﺷﺪ روﯾﺸﯽ می‌شود و ﮔﯿﺎه ﺑﺎ آﻣﺎدﮔﯽ بیشتر ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ زاﯾﺸﯽ واردمی‌شود و ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ­ﯾﺎﺑﺪ
(Gai et al., 2017). اما در تحقیق حاضر، تفاوتی معنی­داری میان عملکرد بین دو سطح 30 و 60 نیتروژن مشاهده نشد که حاکی از ناکارآمدی سطح بالاتر نیتروژن در افزایش عملکرد است. به­ هر حال
(2005) Walley et al.  در بررسی تأثیر مقادیر مختلف نیتروژن بر عملکرد نخود گزارش کردند که افزایش میزان کاربرد کود نیتروژن در واحد سطح، سبب افزایش معنی­دار عملکرد شد که شاید دلیل آن، ناکافی بودن مصرف کود نیتروژن در تیمارهای به‌کار رفته باشد.
Dar et al.(2016) نیز در آزمایش خود، به تأثیر معنی­دار کود نیتروژن آغازگر بر عملکرد دانه گیاه نخود اشاره نموده­اند.

عملکرد زیستی

اثر همه اثرات اصلی و برهمکنش­ها، بجز برهمکنش نیتروژن × فسفر و نیتروژن × روی، بر عملکرد زیستی لوبیا معنی­دار شد (جدول 2). بیشترین عملکرد زیستی گیاه، از ترکیب تیماری 30 کیلوگرم نیتروژن در هکتار + فسفر نواری + محلول­پاشی سولفات روی به‌دست آمد که نسبت به تیمار شاهد (پخش فسفر و پخش سولفات روی و سطح کودی صفر نیتروژن) 34/95 درصد افزایش در داشت (شکل 6). افزایش ماده خشک در اثر کاربرد عنصر روی می تواند به‌علت افزایش بیوسنتز اکسین، غلظت کلروفیلافزایش فعالیت ریبولوز­بی­فسفات کربوکسیلاز ونیز  افزایش کارایی جذب نیتروژن و فسفر باشد (Boonchuay et al., 2013). همان­طور که اشاره شد، در پژوهش حاضر، مصرف نواری فسفر موجب افزایش عملکرد بیولوژیکی گیاه لوبیا شد که علت آن،­ دسترسی آسان­تر ریشه­ها به فسفات بوده است
 (Rehim et al., 2016). با این­حال Chakwizira et al.  (2009) عدم معنی­داری شیوه مصرف فسفر را بر شاخص­های رشدی و عملکرد گیاه کلزا گزارش نموده­اند. نامبردگان دلیل این مسئله را کافی بودن میزان فسفر خاک برای رشد گیاه دانسته‌اند. با دقت در شکل 6 مشاهده می­شود که در حالت مصرف نواری فسفات و مصرف 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، عملکرد بیولوژیکی در مصرف پخش و محلول­پاشی سولفات ‌روی، دقیقا یک اندازه شد که شاید بتوان کارایی یکسان فرم مصرف سولفات ‌روی را به pH پایین­تر خاک، به­علت بیشتر بودن مصرف نیتروژن نسبت داد زیرا مصرف بیشتر اوره، سبب اسیدی‌تر شدن ناحیه ریزوسفر می‌شود (Archer, 1985).

 

 

 

 

شکل6- تأثیر شیوه‌­های کاربرد کودهای فسفات و سولفات روی بر عملکرد بیولوژیکی لوبیا در سطوح مختلف کود نیتروژن. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD0.05=803.3).

BP= پخش فسفات

BZn= پخش سولفات‌روی

FZn= محلول­پاشی سولفات‌روی

SP= مصرف نواری فسفات

Figure 6. Effect of phosphate and zinc sulfate application methods on the biological yield of bean at different levels of nitrogen fertilizer. Vertical lines indicate the standard deviation

BP= Phosphate broadcasting

SP= Strip phosphate

FZn= Zinc foliar

BZn= Zinc broadcasting

 

 

شاخص برداشت

بازده فیزیولوژیکی یک محصول برای تبدیل ماده خشک به عملکرد اقتصادی، به‌وسیله شاخص برداشت تعیین می­شود. نتایج نشان داد که اثر اصلی سطوح مختلف کود آغازگر نیتروژن و فسفر و برهمکنش نیتروژن × فسفر بر شاخص برداشت لوبیا معنی­دار شد (جدول 2) اما شیوه مصرف مصرف سولفات ‌روی بر شاخص برداشت معنی‌دار نبود که شاید علت آن، به کمی تحرک روی در گیاه بازگردد .(Marschner, 1995)

کاربرد 30 یا 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و  مصرف نواری فسفر، بیشترین شاخص برداشت را تولید کرد (شکل 7). (2009) Rafiei گزارش نمود که فسفر، باعث افزایش شاخص برداشت در ماش می­شود. در تحقیق دیگری اظهار شد که کاربرد نواری فسفات، بیشترین شاخص برداشت را در گندم نسبت به پخش خاکی تولید کرد (Maqbool, et al., 2012).  بهبود شاخص برداشت گندم در اثر شیوه مصرف نواری فسفر نسبت به روش­های دیگر، توسطRehim et al. (2012) وNoonari et al. (2016) نیز گزارش شده است. جذب بیشتر عناصر غذایی می‌تواند سبب افزایش انتقال ماده خشک به بخش زایشی شود و در نتیجه شاخص برداشت را بهبود بخشد (Shah et al., 2006). بر اساس شکل 7، عدم مصرف کود نیتروژن، سبب کاهش معنی­دار شاخص برداشت شد و در عین حال عدم مصرف نیتروژن سبب شد که تفاوت بین شاخص برداشت در مصرف نواری و پخش کود فسفات، تفاوت معنی‌داری وجود نداشته باشد زیرا از آن‌جا که نیتروژن با فسفر اثر هم‌افزایی دارد (Archer, 1985)، کمبود آن، جذب فسفر را کاهش می‌دهد. در تایید نتایج به‌دست آمده،  Janagard & Ebadi-Segherloo  (2016) نیز تأثیر معنی­دار کود نیتروژن آغازگر را بر شاخص برداشت سویا گزارش نموده‌اند.

 

 

 

 

شکل7- تأثیر شیوه‌ کاربرد کود فسفات در سطوح مختلف کود نیتروژن بر شاخص برداشت لوبیا. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD0.05=2.685).

BP= پخش فسفات

SP= مصرف نواری فسفات

 

 

Figure 7. Effect of phosphate application method at different levels of nitrogen fertilizer on harvest index of bean. Vertical lines indicate the standard deviation

BP= Phosphate broadcasting

SP= Strip phosphate

 

 

 

درصد پروتئیندانه

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تمام اثرات اصلی در سطح یک درصد و اثر دوگانه نیتروژن × فسفر در سطح پنج درصد بر پروتئین دانه معنی­دار بود (جدول 2). مقایسه میانگین نشان داد که مصرف کود سولفات‌ روی به صورت محلول­پاشی، بر درصد پروتئین دانه تأثیر معنی­داری داشت، به­طوری­که بیشترین درصد پروتئین با محلول­پاشی روی به­دست آمد (شکل 8).
Thalooth et al  (2006) گزارش نمودند که سولفات ‌روی، پروتئین دانه ماش را افزایش داد. نتایج تحقیق Welch  (2001) نشان داد که عنصر روی، نقش اساسی را در سنتز پروتئین­ها، DNA و  RNA ایفا می­کند؛ بنابراین مصرف این عنصر، مقدار پروتئین دانه را افزایش داد. از طرفی، دیگر شیوه مصرف فسفات در سطوح مختلف نیتروژن، تأثیر معنی­داری بر غلطت نیتروژن داشت. بر اساس نتایج حاضر، بیشترین درصد پروتئین از ترکیب تیماری فسفات نواری و سطح نیتروژنی60 کیلوگرم در هکتار به­دست آمد که با تیمار مصرف نواری فسفات و 30 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، تفاوت معنی­داری نداشت (شکل 9).

 

 

 

   

شکل 9- تأثیر شیوه‌ کاربرد کود فسفات در سطوح مختلف کود نیتروژن بر درصد پروتئین دانه. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD=1.064).

شکل 8- تأثیر شیوه مصرف کود روی بر درصد پروتئین دانه لوبیا. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD=2.2348).

Figure 9. The effect of phosphate application method at different levels of nitrogen fertilizer on the protein percentage of bean grain. Vertical lines indicate the standard deviation

Figure 8. Effect of zinc fertilizer application method on the protein percentage of bean grain. Vertical lines indicate the standard deviation

BP= پخش فسفات

BZn= پخش سولفات روی

FZn= محلول­پاشی سولفات روی

SP= مصرف نواری فسفات

BP= Phosphate broadcasting

SP= Strip phosphate

FZn= Zinc foliar

BZn= Zinc broadcasting

 

 

Ashrafi et al. (2015) در بررسی مصرف صفر و 25 کیلوگرم در هکتار نیتروژن آغازگر بیان داشتند که مصرف کود آغازگر، عملکرد پروتئین نخود را افزایش داد اما Ferreira et al. (2016) گزارش نمودند که مصرف نیتروژن آغازگر، تأثیر معنی­‌داری در افزایش عملکرد پروتئین سویا نداشت که با نتایج این پژوهش تفاوت دارد و دلیل آن ممکن است در توانایی متفاوت تثبیت نیتروژن در سویا و لوبیا باشد (Joshi & Billore, 2004). کودهای شیمیایی نیتروژن و فسفر، مقدار ورود نیتروژن از قسمت­های رویشی به دانه را در مقایسه با کربوهیدرات­ها افزایش می‌دهند و موجب افزایش غلظت نیتروژن دانه و درصد پروتئین آن می­شوند  Patwardhan, 2007) & Yasari).

غلظت فسفر دانه

تنها اثرات اصلی نیتروژن و فسفر بر غلظت فسفر دانه معنی­­دار بود (جدول 2). مقایسه میانگین نشان داد که مصرف نواری فسفات، موجب افزایش 35 درصدی غلطت فسفر دانه نسبت به روش پخش خاکی شد (شکل 10). نتایج این قسمت می‌تواند افزایش جذب فسفر گیاه به سبب مصرف نواری کود فسفات را به شدت تایید کند. Alam et al  (2003)در آزمایش خود نشان دادندکه اثر اصلی کود فسفر و نیز روش مصرف آن بر جذب کل فسفر توسط گندم معنی­دار بوده است. Rehim et al   (2016)گزارش نمودند کاربرد نواری فسفات، باعث افزایش فسفر دانه گندم شد. استفاده از فسفر به‎صورت نواری نسبت به روش­های دیگر، باعث تماس نزدیک بین ریشه­ها و خاک غنی‎شده با فسفر می­شود. علاوه بر این، فسفر نواری باعث کاهش تماس فسفر با ذرات خاک می­شود که کاهش تثبیت فسفر را در پی دارد (Shah et al., 2006; Rehim et al., 2012). همچنین نتایج نشان داد که مصرف 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، فسفر دانه را افزایش داد که تفاوت معنی­داری با مصرف 30 کیلوگرم نداشت اما تفاوت آن با شاهد معنی­داری بود (شکل 11).

Bennett et al  (2003) در تحقیقی نشان دادند که تأثیر نیتروژن  بر جذب عنصر فسفر دانه ذرت معنی­دار بود و عنوان داشتند که با افزایش جذب نیتروژن، جذب این عنصر افزایش یافت. به‌­نظر می­رسد که افزایش نیتروژن خاک، جذب فسفر توسط گیاه را از طریق افزایش رشد اندام­های هوایی و ریشه، همچنین تغییر متابولیسم گیاه و افزایش قابلیت استفاده و حلالیت فسفر، افزایش می­دهد. شاید علت عدم تأثیر روی بر مقدار فسفر دانه، به کم­مصرف بودن و کم‎تحرکی این عنصر در گیاه برگردد که به­دلیل جذب کم، تأثیر زیادی بر میزان فسفر دانه نداشته است.

 

 

   

شکل 10- تأثیر شیوه مصرف کود فسفات بر غلظت فسفر دانه لوبیا. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD= 0.0351).

شکل 11- تأثیر سطوح مختلف نیتروژن بر غلظت فسفر دانه لوبیا. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD= 0.043).

Figure 10. Effect of phosphate fertilizer application method on the phosphorus percentage in bean grain. Vertical lines indicate standard deviation.

Figure 11. Effect of nitrogen fertilizer application on phosphorus percentage in bean grain. Vertical lines indicate the standard deviation

BP= پخش فسفات

SP= مصرف نواری فسفات

BP= Phosphate broadcasting

SP= Strip phosphate

 

 

غلظت  روی دانه

از میان اثرات اصلی و بر همکنش­ها، تنها اثر اصلی سولفات ‌روی بر غلظت روی دانه در سطح احتمال یک درصد معنی­دار شد (جدول 2). مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین غلظت روی دانه، از تیمار محلول­پاشی روی به­دست آمد (شکل 12). محلول­پاشی روی، غلظت روی دانه را نه درصد نسبت به شاهد بهبود بخشید. (2008) Kazemi Poshtmasari et al گزارش نمودند که محلول­پاشی سولفات ‌روی در لوبیا، غلظت این عنصر را در دانه افزایش داد که با نتایج Pahlavan 2006)) مطابقت داشت. Saeidi Aboueshaghi & Yadavi (2015) نیز گزارش نمودند که محلول­پاشی روی، بر غلظت روی دانه اثر معنی­داری داشته است. به­طورکلی، میزان عناصر کم­مصرف در دانه، به مقدار جذب این عناصر به‌وسیله ریشه در طی مرحله توسعه دانه و انتقال مجدد این عناصر از بافت گیاه به دانه از طریق آوند آبکش وابسته است و مقدار انتقال مجدد از این طریق، بستگی زیادی به حرکت هر عنصر در آوند آبکش دارد و عناصر کم مصرف، انتقال مجدد قابل توجهی از سایر بافت‌ها به دانه ندارند
 Graham, 2005) & (Garnett . شاید علت عدم تأثیر سطوح نیتروژن بر میزان روی دانه، به کمی این عنصر در خاک برگردد. طبق نتایج جدول 2، مقدار روی خاک مزرعه، کمتر از حد کفایت 5/1 میلی‌گرم بر کیلوگرم خاک بوده است (Malakouti & Nafisi, 1995) و در این شرایط، حتی در سطح 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار نیز جذب خاکی روی افزایش معنی­داری نداشته است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 12- تأثیر شیوه مصرف کودسولفات‌روی بر غلظت روی دانه لوبیا. خطوط عمودی نشان دهنده انحراف معیار هستند (LSD= 0.986).

Figure 12. Effect of zinc fertilizer application method on the zinc concentration in bean grain. Vertical lines indicate the standard deviation

FZn= Zinc foliar

BZn= Zinc broadcasting

BZn= پخش سولفات روی

FZn= محلول­پاشی سولفات روی

 

 

نتیجه گیری کلی

نتایج آزمایش حاضر نشان داد که استفاده از 30 کیلوگرم در هکتار نیتروژن آغازگر به همراه مصرف نواری فسفات و محلول‎پاشی سولفات روی می­‌تواند باعث بهبود تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن دانه و در نهایت عملکرد لوبیا (رقم اختر) تلقیح شده با ریزوبیوم شود. به­‌نظر می­رسد که کاربرد نیتروژن می­تواند نیاز گیاه به نیتروژن را در مراحل ابتدایی رشد و زمانی که هنوز همزیستی باکتریایی در ریشه به حد مناسب نرسیده است، برطرف نماید. همچنین مصرف کود فسفاته به‌صورت نواری و سولفات روی به‌صورت محلول­پاشی می­تواند در بهبود صفات کیفی لوبیا همچون درصد پروتئین و فسفر و روی دانه مفید واقع شود.

 

REFRENCES

  1. Abdolzadeh, A., Wang, X., Veneklaas, E. J. & Lambers, H. (2009). Effects of phosphorus supply on growth, phosphate concentration and cluster-root formation in three Lupinus species. Annals of Botany, 105 (3), 365-374.
  2. Aboutalebian, M. A. & Malmir, M. (2016). Soybean yield and yield components affected by the mycorrhiza and bradyrhizobium at different rates of starter nitrogen fertilizer. Semina Ciencias Agrarias, 38) 4(, 2409-2418.
  3. Alam, S. M., Azam Shah, S. & Akhtar, M. (2003). Varietal differences in wheat yield and phosphorus use efficiency as influenced by method of phosphorus application. Songklanakarin Journal of Science and Technology, 25 (2), 175-181.
  4. Ali, H., Tariq, N., Zia-Ul-Haq, M., Ali, A. & Ahmad, S. (2012). Effect of phosphorus application methods and zinc on agronomic traits and radiation use efficiency of wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Food, Agriculture & Environment, 10 (3&4), 757-763.‏
  5. Archer, J. (1985). Crop nutrition and fertiliser use. Farming Press. 280 pp.
  6. Ashrafi, V., Pourbozorg, H., Kor, N. M., Ajirloo, A. R., Shamsizadeh, M. & Shaaban, M. (2015). Study on seed protein and protein profile pattern of chickpea (Cicer arietinum L.) under drought stress and fertilization. International Journal of Life Sciences, 9 (5), 87-90.
  7. Bennett, J. M., Motti, L. S. M., Rao, P. S. C. & Wjones, J. (2003). Interactive effects of nitrogen and water stresses on bromes accumulation nitrogen uptake and seed yield of maize field. Crop Research, 19, 297-311.
  8. Boonchuay, P., Cakmak, I., Rerkasem, B. & Prom-U-Thai, C. (2013). Effect of different foliar zinc application at different growth stages on seed zinc concentration and its impact on seedling vigor in rice. Soil Science and Plant Nutrition, 59 (2), 180-188.
  9. Broadley, M. R., White, P. J., Hammond, J. P., Zelko, I. & Lux, A. (2007). Zinc in plants. New Phytologist, 173 (4), 677-702.‏
  10. Cakmak, I., Kalayci, M., Ekiz, H., Braun, H. J. & Yilmaz, A. (1999). Zinc and human nutrition in Turkey: NATO. Science for Stability Project. Field Crops Research, 60, 175-188.
  11. Chakwizira, E., Moot, D. J., Scott, W. R. & Fletcher, A. (2009). Effect of rate and method of phosphorus application on the growth and development of Pasja crops. Proceedings of the New Zealand Grassland Association, 71, 101-106.
  12. Dar, J. S., Rehmani, M. I. A., Abbassi, Z. A. & Magsi, A. G. (2016). Effect of starter nitrogen on yield and yield components of chickpea (Cicer arietinum L.) at Dokri, Larkana. Pure and Applied Biology, 5 (4), 1-8.
  13. David, D., Gerald, N., Carolyn, R. & Paul, R. H. (2007). Inoculation with arbuscular mycorrhizal fungi increases the yield of potatoes in a high P soil. Biological Agriculture and Horticulture, 25, 67-78.
  14. Food and Agriculture Organization. (2017). FAO Statistics. Retrieved March 13, 2019, from http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC.
  15. Ferreira, A. S., Balbinot Junior, A. A., Werner, F., Zucareli, C., Franchini, J. C. & Debiasi, H. (2016). Plant density and mineral nitrogen fertilization influencing yield, yield components and concentration of oil and protein in soybean grains. Bragantia, 75 (3), 362-370.
  16. Gai, Z., Zhang, J. & Li, C. (2017). Effects of starter nitrogen fertilizer on soybean root activity, leaf photosynthesis and grain yield. Plos One, 12(4), e0174841.‏
  17. Garnett, T. P. & Graham, R. D. (2005). Distribution and remobilization of iron and cupper in wheat. Annals of Botany, 95, 817-826.
  18. Hajiboland, R, Radpour, E. & Pasbani, B. (2014). Effect of phosphorus deficiency on drought stress tolerance in two tomato (Solanum lycopersicum L.) cultivars. Iranian Journal of Biology, 27 (5), 788-803. (In Persian)
  19. Henry, J. L., Slinkard, A. E. & Hogg, T. J. (1995). The effect of phosphorus fertilizer on establishment, yield and quality of pea, lentil and faba bean. Canadian Journal of Plant Science, 75(2), 395-398.
  20. Hussain, S., Khan, I. U., Sattar, A., Sher, A., Ijaz, M., Iqbal, M. M. & Irfan, M. (2016). Influence of different methods and time of phosphorus fertilizer application in wheat under arid condition. Journal of Global Innovation in Agricultural and Social Sciences, 4 (1), 8-14.‏
  21. Janagard, M. S. & Ebadi-Segherloo, A. (2016). Inoculated soybean response to starter nitrogen in conventional cropping system in Moghan. Journal of Agronomy, 15 (1): 26.‏
  22. Joshi, O. P. & Billore, S. D. (2004). Fertilizer management in soybean (Glycine max) -Wheat (Triticum aestivum) cropping system. Indian Journal of Agricultural Sciences, 74, 430-432.
  23. Kazemi Poshtmasari, H., Bahmanyar, M. A., Pirdasht, H. & Ahmadi Shad, M. A. (2008). Effects of Zn rates and application forms on protein and some micronutrients accumulation in common bean (Phaseolusvulgaris L.). Pakistan Journal of Biological Sciences, 11, 1042-1046.
  24. Kobraee, S., Noormohamadi, G., Heidari Sharifabad, H., Darvish Kajori, F. & Delkhosh, B. (2011). Influence of micronutrient fertilizer on soybean nutrient composition. Indian Journal of Science and Technology, 4 (7), 763-769.
  25. Kordi, S., Marsafari, M., Tahmasebi, Z., Shahkarami, G., Gerami, L., Taghizadeh, A. A. & Ghanbari, F. (2016). Effect of foliar application of zincon yield, grain and straw protein of bean (Phaseolus vulgaris) under water deficit stress in Ilam weather conditions. Agronomy Journal, 111, 115-124. (In Persian).
  26. Malakouti, M. J. & Nafisi, M. (1995). Fertilization of dry land, and irrigated soils. Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran. 342 pages. (In Persian)
  27. Marschner, H. (1995). Mineral nutrition of higher plants. Second edition, Academic Press Inc London. 891 pp.
  28. Maqbool, M. M., Ahmad, M., Ali, A., Mehmood, R., Ahmad, M. & Sarwar, M. (2012). Optimizing the method and source of phosphatic nutrition for wheat (Triticum astivum L.) under agro-climate of Dera Ghazi Khan, Pakistan. Pakistan Journal of Nutrition, 11 (9), 787-792.
  29. Mohsin, A. U., Ahmad, A. U. H., Farooq, M. & Ullah, S. (2014). Influence of zinc application through seed treatment and foliar spray on growth, productivity and grain quality of hybrid maize. Journal of Animal and Plant Science, 24 (5), 1494-1503.‏
  30. Nielsen, T. H., Krapp, A., Roper-Scwarz, U. & Stitt, M. (1998). The sugar mediated regulation encoding the small sub-unit of Rubisco and the regulatory subunit of ADP glucose pyrophosphorylase is modified by phosphate and nitrogen. Plant Cell Environment,21, 443–454.
  31. Noonari, S., Kalhoro, S. A., Ali, A., Mahar, A., Raza, S., Ahmed, M. & Baloch, S. U. (2016). Effect of different levels of phosphorus and method of application on the growth and yield of wheat. Natural Science, 8, 305-314.
  32. Olsen, S. R. & Sommers, L. E. (1982). Phosphorus. PP. 403-430. In: Klute, A. (Ed.), Methods of Soil Analysis, Part Chemical and Biological Properties, SSSA, Madison, WI.
  33. Odeley, F. & Animashaun, M. O. (2007). Effects of nutrient foliar spray on soybean growth and yield (Glycine max L.) in south west Nigeria. Australian Journal of Crop Science, 41, 1842-1850.
  34. Pahlavan, M., R. (2006). The study of effects of Zn, Fe and Mn on quantity and quality of grain wheat. In: Proceeding of 18th World Congress of Soil Science. Philadelphia, Pennsy Vania, USA.
  35. Pandey, N., Gupta, B. & Pathak, G. C. (2013). Foliar application of Zn at flowering stage improves plant’s performance, yield and yield attributes of black gram.‏ Indian Journal of Experimental Biology, 51(7), 548-557.
  36. Peck, A. W, McDonald, G. K. & Graham, R. D. (2008). Zinc nutrition influences the protein composition of flour in bread wheat (Triticum aestivum L.). Journal Cereal Science, 47, 266-274.
  37. Pellerin, S., Mollier, A. & Plenet, D. (2000). Phosphorus deficiency affects the rate of emergence and number of maize adventitious nodal roots. Agronomy Journal, 92, 690- 697.
  38. Petry, N., Boy, E., Wirth, J. P. & Hurrell, R. F. (2015). The potential of the common bean (Phaseolus vulgaris) as a vehicle for iron biofortification. Nutrients, 7 (2), 1144-1173.‏
  39. Qodsevali, A. R. M., Mokhtarian, H., Bakhsh Abadi, M. & Nematshahi, M. (2015). Investigation of engineering properties and optimization of 1000 kernel mass of chickpea by genetic algorithm. Journal of Research and Innovation in Food Science and Technology, 7, 1-13.
  40. Rafiei, M. (2009). Influence of tillage and plant density on mung bean. American Eurasian Journal of Sustainable Agriculture, 3 (4), 877-880.
  41. Rehim, A., Hussain, M., Hussain, S., Noreen, S., Dogan, H., Zia-Ul-Haq, M. & Ahmad, S. (2016). Band-application of phosphorus with farm manure improves phosphorus use efficiency, productivity, and net returns of wheat on sandy clay loam soil. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 40 (3), 319-326.‏
  42. Rehim, A., Farooq, M., Ahmad, F. & Hussain, M. (2012). Band placement of phosphorus improves the phosphorus use efficiency and wheat productivity under different irrigation regimes. International Journal of Agricultural and Biological Engineering, 14, 727-733.
  43. Rion, B. & Alloway, J. (2004). Fundamental aspects of zinc in soils and plants. International Zinc Association, 23, 1-128.
  44. Saeidi Aboueshaghi, R. & Yadavi, A. (2015). Effects of irrigation levels and foliar application with iron and zinc on quantitative and qualitative traits of red bean (Phaseolous vulgaris L.). Iranian Journal of Pulses Research, 6 (1), 54-65. (In Persian).
  45. Saini, V. K., Bhandari, S. C. & Tarafdar, J. C. (2004). Comparison of crop yield, soil microbial C, N and P, N fixation, nodulation and mycorrhizal infection in inoculated and non-inoculated sorghum and chickpea crops. Field Crops Research, 89, 39-47.
  46. Shabani, S., Movahhedi Dehnavi, M., Yadavi, A. R. & Dastfal, M. (2015). Effect of different levels of nitrogen, bio-fertilizers and nano-nitrogen on some qualitative and quantitative traits in soybean (Glycine max L.) in Darab (Fars) region. Journal of Plant Production Research, 22(3), 203-222.
  47. Shah, S. K. H., Aslam, M., Khan, P., Memon, M. Y., Imtiaz, M., Siddiqui S. H. & S, Nizamuddin (2006). Effect of different methods and rates of phosphorus application in mung bean. Soil Environment, 25, 55-58.
  48. Sogut, T. (2006). Rhizobium inoculation improves yield and nitrogen accumulation in soybean (Glycine max L.) cultivars better than fertilizer. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, 34, 115-120.
  49. Syverud, T. D., Walsh, L. M., Oplinger, E. S. & Kelling, K. A. (1980). Foliar fertilization of soybean (Glycine max L.). Communication Soil Science and Plant Nutrition, 11, 637-651.
  50. Taherkhani, M., Noormohammadi, G. H., Mir Hadi, M. J. & Alimohammadi, R. (2007). Investigate the potential of biological nitrogen fixation in different cultivars of beans (Phaseolus vulgaris L.) with the use of three types of inoculum containing nitrogen-fixing bacteria (Rhizobacteria phaseoli). Knowledge of Modern Agriculture, 7, 88-79. (In Persian)
  51. Tariq, M., Rozina, G., Fazal, M., Fazal, J., Zahid, H., Nadia, N., Hamayoon, K. & Hayatullah, K. (2011). Effect of different phosphorus levels on the yield and yield components of maize. Sarhad Journal Agriculture, 27, 165-170.
  52. Thalooth, A. T., Tawfik, M. M. & Magda Mohamed, H. (2006). Comparative study on the effect of foliar application of zinc, potassium and magnesium on growth, yield and some chemical constituents of mung bean plants grown under water stress conditions. World Journal of Agricultural Sciences, 2, 37-46.
  53. Tolay, I. & Gulmezoglu, N. (2004). Effect of manganese and zinc foliar application on common bean. Plant Soil Environment, 42, 314-322.
  54. Turk, M. A. & Tawaha, A. M. (2002). Impact of seeding rate, seeding date, rate and method of phosphorus application in faba bean (Vicia faba L. minor) in the absence of moisture stress. Biotechnology, Agronomy, Society and Environment, 6(3), 171-178.
  55. Valenciano, J. B., Miguélez-Frade, M. M. & Marcelo, V. (2009). Response of chickpea (Cicer arietinum L.) to soil zinc application. Spanish Journal of Agricultural Research, 7(4), 952-956.
  56. Walley, F. L., Boahen S. K., Hnatowich, G. & Stevenson, C. )2005(. Nitrogen and phosphorus fertility management for desi and kabuli chickpea. Canadian Journal of Plant Science, 85, 73-79.
  57. Welch, R. M. (2001). Impact of mineral nutrients in plants on human nutrition on a worldwide scale. Plant Nutrition-Food Security Dordrecht, Netherlands. P, 258-284.
  58. Yasari, E. & Patwardhan A. M. (2007). Effects of azotobacter and azospirillium inoculations and chemical fertilizers on growth and productivity of canola. Asian Journal of Plant Sciences, 6 (1), 77-82.

مراجع

  1.  

    REFRENCES

    1. Abdolzadeh, A., Wang, X., Veneklaas, E. J. & Lambers, H. (2009). Effects of phosphorus supply on growth, phosphate concentration and cluster-root formation in three Lupinus species. Annals of Botany, 105 (3), 365-374.
    2. Aboutalebian, M. A. & Malmir, M. (2016). Soybean yield and yield components affected by the mycorrhiza and bradyrhizobium at different rates of starter nitrogen fertilizer. Semina Ciencias Agrarias, 38) 4(, 2409-2418.
    3. Alam, S. M., Azam Shah, S. & Akhtar, M. (2003). Varietal differences in wheat yield and phosphorus use efficiency as influenced by method of phosphorus application. Songklanakarin Journal of Science and Technology, 25 (2), 175-181.
    4. Ali, H., Tariq, N., Zia-Ul-Haq, M., Ali, A. & Ahmad, S. (2012). Effect of phosphorus application methods and zinc on agronomic traits and radiation use efficiency of wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Food, Agriculture & Environment, 10 (3&4), 757-763.‏
    5. Archer, J. (1985). Crop nutrition and fertiliser use. Farming Press. 280 pp.
    6. Ashrafi, V., Pourbozorg, H., Kor, N. M., Ajirloo, A. R., Shamsizadeh, M. & Shaaban, M. (2015). Study on seed protein and protein profile pattern of chickpea (Cicer arietinum L.) under drought stress and fertilization. International Journal of Life Sciences, 9 (5), 87-90.
    7. Bennett, J. M., Motti, L. S. M., Rao, P. S. C. & Wjones, J. (2003). Interactive effects of nitrogen and water stresses on bromes accumulation nitrogen uptake and seed yield of maize field. Crop Research, 19, 297-311.
    8. Boonchuay, P., Cakmak, I., Rerkasem, B. & Prom-U-Thai, C. (2013). Effect of different foliar zinc application at different growth stages on seed zinc concentration and its impact on seedling vigor in rice. Soil Science and Plant Nutrition, 59 (2), 180-188.
    9. Broadley, M. R., White, P. J., Hammond, J. P., Zelko, I. & Lux, A. (2007). Zinc in plants. New Phytologist, 173 (4), 677-702.‏
    10. Cakmak, I., Kalayci, M., Ekiz, H., Braun, H. J. & Yilmaz, A. (1999). Zinc and human nutrition in Turkey: NATO. Science for Stability Project. Field Crops Research, 60, 175-188.
    11. Chakwizira, E., Moot, D. J., Scott, W. R. & Fletcher, A. (2009). Effect of rate and method of phosphorus application on the growth and development of Pasja crops. Proceedings of the New Zealand Grassland Association, 71, 101-106.
    12. Dar, J. S., Rehmani, M. I. A., Abbassi, Z. A. & Magsi, A. G. (2016). Effect of starter nitrogen on yield and yield components of chickpea (Cicer arietinum L.) at Dokri, Larkana. Pure and Applied Biology, 5 (4), 1-8.
    13. David, D., Gerald, N., Carolyn, R. & Paul, R. H. (2007). Inoculation with arbuscular mycorrhizal fungi increases the yield of potatoes in a high P soil. Biological Agriculture and Horticulture, 25, 67-78.
    14. Food and Agriculture Organization. (2017). FAO Statistics. Retrieved March 13, 2019, from http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC.
    15. Ferreira, A. S., Balbinot Junior, A. A., Werner, F., Zucareli, C., Franchini, J. C. & Debiasi, H. (2016). Plant density and mineral nitrogen fertilization influencing yield, yield components and concentration of oil and protein in soybean grains. Bragantia, 75 (3), 362-370.
    16. Gai, Z., Zhang, J. & Li, C. (2017). Effects of starter nitrogen fertilizer on soybean root activity, leaf photosynthesis and grain yield. Plos One, 12(4), e0174841.‏
    17. Garnett, T. P. & Graham, R. D. (2005). Distribution and remobilization of iron and cupper in wheat. Annals of Botany, 95, 817-826.
    18. Hajiboland, R, Radpour, E. & Pasbani, B. (2014). Effect of phosphorus deficiency on drought stress tolerance in two tomato (Solanum lycopersicum L.) cultivars. Iranian Journal of Biology, 27 (5), 788-803. (In Persian)
    19. Henry, J. L., Slinkard, A. E. & Hogg, T. J. (1995). The effect of phosphorus fertilizer on establishment, yield and quality of pea, lentil and faba bean. Canadian Journal of Plant Science, 75(2), 395-398.
    20. Hussain, S., Khan, I. U., Sattar, A., Sher, A., Ijaz, M., Iqbal, M. M. & Irfan, M. (2016). Influence of different methods and time of phosphorus fertilizer application in wheat under arid condition. Journal of Global Innovation in Agricultural and Social Sciences, 4 (1), 8-14.‏
    21. Janagard, M. S. & Ebadi-Segherloo, A. (2016). Inoculated soybean response to starter nitrogen in conventional cropping system in Moghan. Journal of Agronomy, 15 (1): 26.‏
    22. Joshi, O. P. & Billore, S. D. (2004). Fertilizer management in soybean (Glycine max) -Wheat (Triticum aestivum) cropping system. Indian Journal of Agricultural Sciences, 74, 430-432.
    23. Kazemi Poshtmasari, H., Bahmanyar, M. A., Pirdasht, H. & Ahmadi Shad, M. A. (2008). Effects of Zn rates and application forms on protein and some micronutrients accumulation in common bean (Phaseolusvulgaris L.). Pakistan Journal of Biological Sciences, 11, 1042-1046.
    24. Kobraee, S., Noormohamadi, G., Heidari Sharifabad, H., Darvish Kajori, F. & Delkhosh, B. (2011). Influence of micronutrient fertilizer on soybean nutrient composition. Indian Journal of Science and Technology, 4 (7), 763-769.
    25. Kordi, S., Marsafari, M., Tahmasebi, Z., Shahkarami, G., Gerami, L., Taghizadeh, A. A. & Ghanbari, F. (2016). Effect of foliar application of zincon yield, grain and straw protein of bean (Phaseolus vulgaris) under water deficit stress in Ilam weather conditions. Agronomy Journal, 111, 115-124. (In Persian).
    26. Malakouti, M. J. & Nafisi, M. (1995). Fertilization of dry land, and irrigated soils. Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran. 342 pages. (In Persian)
    27. Marschner, H. (1995). Mineral nutrition of higher plants. Second edition, Academic Press Inc London. 891 pp.
    28. Maqbool, M. M., Ahmad, M., Ali, A., Mehmood, R., Ahmad, M. & Sarwar, M. (2012). Optimizing the method and source of phosphatic nutrition for wheat (Triticum astivum L.) under agro-climate of Dera Ghazi Khan, Pakistan. Pakistan Journal of Nutrition, 11 (9), 787-792.
    29. Mohsin, A. U., Ahmad, A. U. H., Farooq, M. & Ullah, S. (2014). Influence of zinc application through seed treatment and foliar spray on growth, productivity and grain quality of hybrid maize. Journal of Animal and Plant Science, 24 (5), 1494-1503.‏
    30. Nielsen, T. H., Krapp, A., Roper-Scwarz, U. & Stitt, M. (1998). The sugar mediated regulation encoding the small sub-unit of Rubisco and the regulatory subunit of ADP glucose pyrophosphorylase is modified by phosphate and nitrogen. Plant Cell Environment,21, 443–454.
    31. Noonari, S., Kalhoro, S. A., Ali, A., Mahar, A., Raza, S., Ahmed, M. & Baloch, S. U. (2016). Effect of different levels of phosphorus and method of application on the growth and yield of wheat. Natural Science, 8, 305-314.
    32. Olsen, S. R. & Sommers, L. E. (1982). Phosphorus. PP. 403-430. In: Klute, A. (Ed.), Methods of Soil Analysis, Part Chemical and Biological Properties, SSSA, Madison, WI.
    33. Odeley, F. & Animashaun, M. O. (2007). Effects of nutrient foliar spray on soybean growth and yield (Glycine max L.) in south west Nigeria. Australian Journal of Crop Science, 41, 1842-1850.
    34. Pahlavan, M., R. (2006). The study of effects of Zn, Fe and Mn on quantity and quality of grain wheat. In: Proceeding of 18th World Congress of Soil Science. Philadelphia, Pennsy Vania, USA.
    35. Pandey, N., Gupta, B. & Pathak, G. C. (2013). Foliar application of Zn at flowering stage improves plant’s performance, yield and yield attributes of black gram.‏ Indian Journal of Experimental Biology, 51(7), 548-557.
    36. Peck, A. W, McDonald, G. K. & Graham, R. D. (2008). Zinc nutrition influences the protein composition of flour in bread wheat (Triticum aestivum L.). Journal Cereal Science, 47, 266-274.
    37. Pellerin, S., Mollier, A. & Plenet, D. (2000). Phosphorus deficiency affects the rate of emergence and number of maize adventitious nodal roots. Agronomy Journal, 92, 690- 697.
    38. Petry, N., Boy, E., Wirth, J. P. & Hurrell, R. F. (2015). The potential of the common bean (Phaseolus vulgaris) as a vehicle for iron biofortification. Nutrients, 7 (2), 1144-1173.‏
    39. Qodsevali, A. R. M., Mokhtarian, H., Bakhsh Abadi, M. & Nematshahi, M. (2015). Investigation of engineering properties and optimization of 1000 kernel mass of chickpea by genetic algorithm. Journal of Research and Innovation in Food Science and Technology, 7, 1-13.
    40. Rafiei, M. (2009). Influence of tillage and plant density on mung bean. American Eurasian Journal of Sustainable Agriculture, 3 (4), 877-880.
    41. Rehim, A., Hussain, M., Hussain, S., Noreen, S., Dogan, H., Zia-Ul-Haq, M. & Ahmad, S. (2016). Band-application of phosphorus with farm manure improves phosphorus use efficiency, productivity, and net returns of wheat on sandy clay loam soil. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 40 (3), 319-326.‏
    42. Rehim, A., Farooq, M., Ahmad, F. & Hussain, M. (2012). Band placement of phosphorus improves the phosphorus use efficiency and wheat productivity under different irrigation regimes. International Journal of Agricultural and Biological Engineering, 14, 727-733.
    43. Rion, B. & Alloway, J. (2004). Fundamental aspects of zinc in soils and plants. International Zinc Association, 23, 1-128.
    44. Saeidi Aboueshaghi, R. & Yadavi, A. (2015). Effects of irrigation levels and foliar application with iron and zinc on quantitative and qualitative traits of red bean (Phaseolous vulgaris L.). Iranian Journal of Pulses Research, 6 (1), 54-65. (In Persian).
    45. Saini, V. K., Bhandari, S. C. & Tarafdar, J. C. (2004). Comparison of crop yield, soil microbial C, N and P, N fixation, nodulation and mycorrhizal infection in inoculated and non-inoculated sorghum and chickpea crops. Field Crops Research, 89, 39-47.
    46. Shabani, S., Movahhedi Dehnavi, M., Yadavi, A. R. & Dastfal, M. (2015). Effect of different levels of nitrogen, bio-fertilizers and nano-nitrogen on some qualitative and quantitative traits in soybean (Glycine max L.) in Darab (Fars) region. Journal of Plant Production Research, 22(3), 203-222.
    47. Shah, S. K. H., Aslam, M., Khan, P., Memon, M. Y., Imtiaz, M., Siddiqui S. H. & S, Nizamuddin (2006). Effect of different methods and rates of phosphorus application in mung bean. Soil Environment, 25, 55-58.
    48. Sogut, T. (2006). Rhizobium inoculation improves yield and nitrogen accumulation in soybean (Glycine max L.) cultivars better than fertilizer. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, 34, 115-120.
    49. Syverud, T. D., Walsh, L. M., Oplinger, E. S. & Kelling, K. A. (1980). Foliar fertilization of soybean (Glycine max L.). Communication Soil Science and Plant Nutrition, 11, 637-651.
    50. Taherkhani, M., Noormohammadi, G. H., Mir Hadi, M. J. & Alimohammadi, R. (2007). Investigate the potential of biological nitrogen fixation in different cultivars of beans (Phaseolus vulgaris L.) with the use of three types of inoculum containing nitrogen-fixing bacteria (Rhizobacteria phaseoli). Knowledge of Modern Agriculture, 7, 88-79. (In Persian)
    51. Tariq, M., Rozina, G., Fazal, M., Fazal, J., Zahid, H., Nadia, N., Hamayoon, K. & Hayatullah, K. (2011). Effect of different phosphorus levels on the yield and yield components of maize. Sarhad Journal Agriculture, 27, 165-170.
    52. Thalooth, A. T., Tawfik, M. M. & Magda Mohamed, H. (2006). Comparative study on the effect of foliar application of zinc, potassium and magnesium on growth, yield and some chemical constituents of mung bean plants grown under water stress conditions. World Journal of Agricultural Sciences, 2, 37-46.
    53. Tolay, I. & Gulmezoglu, N. (2004). Effect of manganese and zinc foliar application on common bean. Plant Soil Environment, 42, 314-322.
    54. Turk, M. A. & Tawaha, A. M. (2002). Impact of seeding rate, seeding date, rate and method of phosphorus application in faba bean (Vicia faba L. minor) in the absence of moisture stress. Biotechnology, Agronomy, Society and Environment, 6(3), 171-178.
    55. Valenciano, J. B., Miguélez-Frade, M. M. & Marcelo, V. (2009). Response of chickpea (Cicer arietinum L.) to soil zinc application. Spanish Journal of Agricultural Research, 7(4), 952-956.
    56. Walley, F. L., Boahen S. K., Hnatowich, G. & Stevenson, C. )2005(. Nitrogen and phosphorus fertility management for desi and kabuli chickpea. Canadian Journal of Plant Science, 85, 73-79.
    57. Welch, R. M. (2001). Impact of mineral nutrients in plants on human nutrition on a worldwide scale. Plant Nutrition-Food Security Dordrecht, Netherlands. P, 258-284.
    58. Yasari, E. & Patwardhan A. M. (2007). Effects of azotobacter and azospirillium inoculations and chemical fertilizers on growth and productivity of canola. Asian Journal of Plant Sciences, 6 (1), 77-82.
علوم گیاهان زراعی ایران
دوره 51، شماره 3
مهر 1399
صفحه 17-32

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 دی 1396
  • تاریخ بازنگری: 06 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 03 مرداد 1398
  • تاریخ انتشار: 01 مهر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار