بررسی شاخص‌های تحمل تنش گرما در گندم

نویسندگان

1 استادیار دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

2 استادیار پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

3 استاد پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

4 دانشیار بخش ژنومیکس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران

چکیده

به دلیل پدیده گرم شدن جهانی در دهه‌های اخیر تبدیل به یکی از عوامل مهم کاهش عملکرد گندم در مناطق خشک و نیمه خشک شده در نتیجه، ایجاد ارقام متحمل به گرما را اجتناب‌ناپذیر نموده است. به منظور بررسی شاخص‌های تحمل گرما در گندم، 144 لاین اینبرد نوترکیب حاصل از تلاقی کاز (متحمل) و مانتنا (حساس به گرما) به همراه دو والد و تعدادی از ارقام تجاری به مدت دو سال (86-1385 و 87-1386) در قالب طرح لاتیس مستطیل 13x12 در دو تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه خلیج فارس بوشهر (واقع در منطقه گرم-برازجان) در دو تاریخ کاشت طبیعی و تأخیری (تنش گرما) کشت شدند. ارتفاع گیاه، طول پدانکل، طول سنبله، تعداد سنبلچه، تعداد دانه در سنبله، طول دوره پر شدن دانه و وزن هزاردانه و عملکرد دانه صفات مورد اندازه‌گیری بودند. هشت شاخص تحمل تنش شامل شاخص حساسیت به تنش گرما (SSI)، تحمل (TOL)، میانگین هندسی تولید (GMP)، میانگین حسابی (MP)، شاخص تحمل گرما (STI)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، شاخص عملکرد (YI) و شاخص اندازه برتری (Pi) بر اساس عملکرد دانه و سایر صفات مرتبط با عملکرد تحت شرایط طبیعی و تنش گرما مورد محاسبه قرار گرفتند. بالاترین همبستگی‌های حاصل با عملکرد تحت شرایط تنش مربوط به سه شاخص YI، GMP و STI بود که به ترتیب 1، 93/0 و 92/0 به دست آمدند. نتایج نشان‌دهنده همبستگی بالا و هم‌جهت بین شاخص‌های GMP، STI، P و MP با عملکرد در هر دو شرایط طبیعی و تنش بود. روند این همبستگی‌ها برای شاخص‌های مذکور در حالتی که بر اساس دوره پر شدن دانه و طول پدانکل محاسبه شدند نیز مشابه عملکرد به دست آمده بود که نشان‌دهنده اهمیت این دو صفت و شاخص‌های مذکور جهت تشخیص ژنوتیپ‌های با عملکرد بالا در هر دو شرایط طبیعی و تنش و کارایی آنها در غربالگری تحمل گرما در گندم می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Heat Stress Tolerance Indices in Wheat

نویسندگان [English]

  • Mohammad Modarresi 1
  • Vali-allah Mohammadi 2
  • Abbas-ali Zali 3
  • Mohsen Mardi 4
1
2
3
4
چکیده [English]

Continual heat stress affects approximately 7 million hectares of wheat in developing countries, while terminal heat stress is a problem in 40% of temperate environments, which cover 36 million hectares throughout the world. Heat tolerance is a quantitative and complex trait that doesn’t have much success in direct selection. For this purpose, however, a thorough understanding of physiological responses of plants to high temperature, mechanisms of heat tolerance and identification of screening indices for development of heat-tolerant genotypes is imperative. To assess heat tolerance indices in wheat, 144 recombinant inbred lines derived from the cross of Kauz (heat tolerant) and MTRWA116 (susceptible) together with some commercial cultivars were evaluated during 2006–2007, 2007–2008. The experiments were carried out through a rectangle lattice design (12×13) with two replications in Research Field of college of Agriculture and Natural Resources, Persian Gulf University, Borazjan, Bushehr, Iran. Genotypes were planted under normal and heat stress (late sowing) conditions. Plant height, peduncle length, head length, spiklets per spike, kernels per spike, grain filling duration, 1000 kernels weight and grain yield were measured. Eight stress tolerance indices including stress susceptibility index (SSI), tolerance (TOL), geometric mean productivity (GMP), mean productivity (MP), stress tolerance index (STI), yield stability index (YSI), yield index (YI), and superiority measure (P) were calculated based on grain yield and some of yield related traits under normal and heat-stressed conditions. YI, GMP and STI showed the highest correlation with yield under heat stressed condition by 1, 0.93 and 0.92, respectively. GMP, STI, P, and MP had high correlation with yield under both normal and stress conditions on the same direction. Correlations between indices based on grain filling duration and peduncle length had the same direction with yield showing importance and effectiveness of these two traits and their indices for detection and screening of high yielding and thermotolerant genotypes under normal and stress conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Grain filling duration
  • heat stress
  • Peduncle length.
  • tolerance indices
  • yield