Document Type : Research Paper
Authors
Agronomy and Plant Breeding Dept. University of Tehran
Abstract
Keywords
بسیاری از گیاهان بوسیله بذر تکثیر پیدا میکنند. رشد و توسعه بذر به ژنتیک و مواد مغذی که از والدین به آن منتقل میشود بستگی دارد. بر اساس مطالعات ژنتیک عوامل مادری و غیر مادری در تنظیم اندازه بذر دخالت دارند و ارتباط بین بافت مادری و تخم میتواند هماهنگ کننده اندازه بذر باشد (Garcia et al., 2005). اطراف سلولهای گیاهی بوسیله دیواره سلولی احاطه شده است. دیواره سلولی از عناصر مهمی چون پلیساکاریدها، پروتئینها (Carpita & Gibeaut, 1993) و ترکیبات فنلی و سایر مواد تشکیل شده است و تعیین اندازه و شکل سلول گیاهی توسط دیواره تنظیم میشود (Varner & Lin, 1989). دیواره سلولی دارای عملکردهای پشتیبانی ساختاری، تعیین شکل سلول، حفاظت در برابر عوامل بیماری زا (پاتوژن ها) و سایر مهاجمهای موجود در محیط زیست، ذخیره سازی و رها کردن سیگنالهای مولکولی، ذخیره کردن کربوهیدراتها، یونها و مواد دیگر است
(Cosgrove, 1999). برای طویل شدن و به بلوغ رسیدن، سلول گیاهی به صورت انتخابی تغییراتی را در اجزءای دیواره شامل: اکسپنسینها، اندوگلوکانها، زایلوگلوکان، رادیکالهای آزاد ایجاد میکند (Cosgrove, 1999, 2000a). اکسپنسینها شامل خانواده چند ژنی بزرگی از پروتئینهای سست کننده دیواره سلولی هستند. بر اساس آنالیز توالیهای اکسپنسین چهار خانواده حفاظت شده تکاملی اکسپنسینها در همه گیاهان روی زمین وجود دارند، این چهار خانواده شامل: آلفا اکسپنسین (EXPA)، بتا اکسپنسین (EXPB)، شبه آلفا اکسپنسین و شبه بتا اکسپنسین میباشند (Choi et al., 2006). اکسپنسینها جزء عوامل اولیه مختل شدن پیوندهای دیواره و تضعیف پیوندهای غیرکووالانسی مانند پیوندهای هیدروژنی در لایه سلولز- همی سلولز و در نتیجه افزایش سطح دیواره سلولی هستند، این پروتئینها مسئول تنظیم اندازه سلولهای گیاهی هستند که در دیواره سلولی وجود دارند. و وابسته به تغییرات pH میباشند (McQueen-Mason & Cosgrove, 1994). به عنوان نمونه اکسپنسین A در دیوارههای سلولی میان گرههای برنج با pH اسیدی فعال شده و سبب افزایش رشد دیواره سلولی میشود (Cho & Kende, 1997). اکسپنسینها به عنوان عامل اصلی برای افزایش طول دیواره سلولی درنظرگرفته میشوند و سایر عوامل به عنوان عامل کمکی برای اکسپنسینها محسوب میشوند (Vissenberg et al., 2000). اکسپنسینها به عنوان خانوادههایی چند ژنی در آرابیدوپسیس، برنج، خیار و گوجه فرنگی شناسایی شدهاند (Cosgrove, 1999). اکسپنسینها در طول رسیدگی و حتی بعد از توقف رشد در نرم کردن بافت میوه (Brummell et al., 1999)، در ریزش برگها[1] (Cho & Cosgrove, 2000)، در ساخته شدن لوله گرده (Pezzotti et al., 2002)، تشکیل ریشه موئین (Cho & Cosgrove, 2002)، تمایز آوند چوبی (Milioni et al., 2001)، همزیستی و آلودگی پاتوژن (Fudali et al.,2008) نقش ایفا میکنند. دو ژن AtEXPA18 و AtEXPA7 بطور اختصاصی در سلولهای ریشه موئین Arabidopsis thaliana بیان شدند (Cho & Cosgrove,2002). با توجه به حضور فیتوهورمونهای اکسین، جیبرلین، اتیلن، سیتوکینین و اسید آبسیزیک بیان ژنهای اکسپنسین در سلولها تنظیم میشود. آنالیز ناحیه پروموتوری اکسپنسینهای برنج نشان میدهد که آبسیزیک اسید، اکسین، جیبرلین(GA) و اتیلن عناصر پاسخگو[2] و فعال هستند (Lee et al., 2001). ژن AtEXPA18 در توتون باعث افزایش سطح برگ و طول ساقه و در نتیجه افزایش کلروفیل و فتوسنتز در گیاهان تراریخته نسبت به گیاهان غیرتراریخته گردید، این افزایش رشد به دلیل خاصیت سست شدن دیواره سلولی و افزایش توسعه دیواره سلولی توسط اکسپنسینها در نظر گرفته شده است (Malek pour et al., 2013). در تحقیق حاضر تأثیر ژن اکسپنسین AtEXPA18 روی طول ریشه، وزن خشک و تر ریشه و اندام هوایی، اندازه کپسول، تعداد کپسول، وزن بذر و تعداد بذر در کپسول در گیاه توتون مورد بررسی قرار گرفته است.
مواد و روش ها
تراریختگی توتون با سازه pBI121:AtEXPA18
قطعه ژن AtEXPA18 از DNA استخراج شده گیاه Arabidopsis thaliana جدا و به درون ناقل pGEM-T وارد گردید. این ناقل به همراه ژن مورد نظر ابتدا به باکتری Escherichia coli DH5a مستعدشده منتقل و سپس قطعه ژنی تحت پیش برنده CaMV 35s و خاتمهدهنده NOS به درون ناقل بیانی pBI121 (Clonetech) همسانهسازی گردید. سازه ساخته شده به سلولهای مستعد آگروباکتریوم سویه LBA4404 منتقل گردید (Shahnejat Bushehri et al., 2010; Malk por et al., 2013). کلونیهای رشد کرده در محیط LB انتخابی (حاوی کانامایسین و ریفامپسین) برای تلقیح برگهای توتون استفاده گردید. انتقال ژن با روش آگرواینفکشن (Ohta et al., 1990) به گیاه توتون (Nicotiana tabacum) انجام شد.
بررسی گیاهان تراریخته
به منظور جداسازی بذرهای تراریخته شده با سازهpBI121:AtEXPA18 از بذرهای غیرتراریخته، بذرهای ضدعفونی شده در محیط کشت حاوی کانامایسین کشت شدند. بذرها ابتدا با آب دو بار تقطیر شده، شستشه شده و سپس بعد از قرارگیری به مدت یک دقیقه در الکل 70% ، مجدداً دو تا سه بار با آب دو بارتقطیر شده شستشو شدند. در مرحله بعد به منظور ضدعفونی سطحی، بذرها به مدت 10 تا 15 دقیقه در هیپوکلرید سدیم 5% قرار گرفتند و درآخر 4 تا 5 باربوسیله آب دو بارتقطیر شده شستشو داده شدند. پتری دیشهای حاوی بذرها به منظور رشد بهینه به اتاق کشت (دمای 2 23، 60% رطوبت و 16ساعت روشنایی) منتقل شدند. از بین گیاهان غیرتراریخته و تراریخته که به مرحله چهار برگی رسیدند تعدادی به گلدانهای پلاستیکی کوچک (200 گرمی) حاوی کوکوپیت و پرلیت منتقل شدند و بعد از رشد مناسب، گیاهان به گلدانهای بزرگتر (دو کیلوگرمی) حاوی ترکیبات خاک: ماسه بادی: کوکوپیت و پرلیت با نسبت های 1:2:2:2 منتقل شدند و گلدانها به محیط گلخانه (دمای 2 25 و 16ساعت روشنایی) منتقل و تا انتهای مرحله زایشی نگهداریشدند. صفات تعداد کپسول، وزن کپسول و بذرهای داخل کپسول و وزن صد دانه بررسی شدند. گیاهان در این مرحله در قالب طرح کاملاً تصادفی با هشت تکرار مورد مطالعه قرارگرفتند.
تعدادی دیگر از گیاهچهها برای بررسی مناسبتر خصوصیات ریشه به محلول غذایی هوگلند (بدون هوادهی) منتقل شدند و در شرایط اتاقک رشد (دمای 2 23، 60% رطوبت و 16ساعت روشنایی) بهمنظور بررسی بهتر ریشه نگهداری شدند. طی آزمایش همه روزه مقداری از حجم محلول از پای گیاهان کاهش و به همان میزان محلول تازه هوگلند اضافه میشد. در این بخش صفات ارتفاع ریشه، وزن تر اندام هوایی، وزن خشک اندام هوایی، وزنتر ریشه، وزن خشک ریشه، نسبت ریشه به اندام هوایی تر و نسبت ریشه به اندام هوایی خشک مورد بررسی قرار گرفت. گیاهان در این مرحله در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار مورد مطالعه قرارگرفتند.
نتایج و بحث
انتقال ژن و تأیید تراریختگی لاینهای انتخابی
بعد از رشد گیاهچههای توتون در محیط کشت، انتقال ژن به قطعات برگی تهیه شده به روش آگرواینفکشن انجام گرفت و بعد از دو روز قرار گرفتن در محیط همکشت به محیط انتخابی جدید منتقل شدند (شکل 1-a). سپس بازا شدن ریز نمونههای گیاهی در محیط کشت MS انتخابی حاوی کانامایسین (برای گزینش گیاه تراریخته احتمالی) و سفوتاکسیم (کاهش رشد باکتری در محیط کشت) صورت گرفت. براساس (شکل 1-b) باززایی سلولها به این صورت بود که سلولها از قسمتهای زخم خورده برگها رشد کردند. گیاهچههای بازا شده به محیط انتخابی داخل لیوان انتقال پیدا کردند و برای گلخانه انتخاب شدند. بر اساس (شکل1- c) گیاهچههای بازا شده تراریخته سبز باقی ماندند و رشد کرده و توانستند تولید ریشه و ساقه قوی کنند.
شکل1- انتقال سازه ژنی به برگهای توتون بوسیله آگروباکتریوم و بررسی تراریختگیلاینهای انتخابی. -a برگهای تلقیح شده با آگروباکتریوم در محیط انتخابی با کانامایسین و سفوتاکسیم، -b باززایی سلولهای تراریخته احتمالی در محیطکشتMS ، -c گیاهان تراریخته احتمالی رشد کرده در محیط انتخابی، -d قطعات حاصل از تکثیر DNA توتون با آغازگرهای ویژه آن روی ژل آگارز یک درصد(گیاهان غیرتراریخته (control)، L1-L5: گیاهان تراریخته مثبت، :Plasmid نمونه پلاسمید اگروباکتری حاوی پلاسمیدpBI121::AtEXPA18 (کنترل مثبت)، :Ladderنشانگر وزن مولکولی λ/EcoRI +HindIII. )، e- قطعات حاصل از تکثیر cDNA توتون با آغازگرهای ویژه آن روی ژل آگارز یک و نیم درصد. -f بذور گیاهان تراریخته 35S::AtEXPA18و گیاهان غیرتراریخته در محیط کشت MS انتخابی حاوی آنتی بیوتیک.
Fig.1- transformation gene construct into tobacco leaves by Agrobacterium and evaluation of selected lines. a- incubated leaves with Agrobacterium on the selective medium containing kanamycin and cefotaxime., b- Regeneration of putative transgenic cells on MS medium, c- Putative transgenic plants grown on selective MS medium, d- fragments of tobacco DNA amplification by specific primers on 1 percent agarose gel.( non-transgenic plants (control), L1-L5: Positive transgenic plants, Plasmid: Samples of the agrobacterium plasmids containing plasmid pBI121::AtEXPA18 (Positive control), Ladder: Molecular weight markers λ/EcoRI +HindIII (Qiagen).), e-fragments of tobacco cDNA amplification by specific primers on 1.5 percent agarose gel, .f- Seeds of transgenic plants 35S::AtEXPA18 and non- transgenic plants in selective MS medium containing antibiotic.
.
به منظور اثبات تراریختگی گیاهان، استخراجaseDNA آنها به روش CTAB انجام گرفت. سپس ژن AtEXPA18با استفاده از آغازگرهای طراحی شده و به کمک تکنیک PCR تکثیر شد. مرحله اول PCR، واسرشت سازی 94درجه و به مدت 3 ساعت، مرحله دوم اتصال در 60 درجه و به مدت 1 ساعت و مرحله تکثیر در دما 72 درجه و به مدت 2 ساعت به طول انجامید. محصول PCR هر کدام از نمونههای گیاهی در چاهکهای مشخصی بر روی ژل آگارز، الکتروفورز شد و پس از آن، ژل توسط دستگاه ژل داک[3] و زیر نور فرابنفش مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به (شکل 1-d) در چاهک اول از سمت راست نمونه گیاه غیرتراریخته (به عنوان کنترل منفی) بارگیری شد و همانطور که انتظار میرفت هیچ باندی نشان نداد. چاهکهای 2 الی 5 و 7 الی 9 حاوی DNAتکثیر شده گیاهان مورد آزمون میباشند. چاهک6 نیز نشانگر وزن مولکولی را داراست که حاوی دیانای(DNA)ِ لاندای هضم شده با آنزیمهای EcoRIو HindIمیباشد. همچنین پلاسمید استخراج شده از آگروباکتریوم (به عنوان کنترل مثبت) در چاهک 9 بارگذاری شد. در نهایت، باندهای DNAایجاد شده زیر نور فرابنفش مشاهده و عکسبرداری شد. در نتیجه با توجه به اندازه قطعات تکثیر شده در نمونههای DNAاستخراج شده، پنج لاین تراریخته (L1-L5)که باندی هم ردیف با باند حاصل از کنترل مثبت و در حدود 1228 جفت باز (طول CDSژن (AtEXPA18 را نشان دادند، مشخص شدند به این ترتیب تراریختگی پنج لاین از گیاهان توتون در سطح ژنوم تأیید شد و لاینهای تراریخته L2، L4 و L5 برای آنالیزهای بعدی انتخاب شدند. برای اثبات بیشتر تراریختگی cDNA ساخته شد و از لاین های تراریخته و گیاهان غیرتراریخته نمونهگیری انجام شد و با استفاده از دو پرایمر اختصاصی، PCR انجام شد و محصولات پرایمر در لاینهای تراریخته L2,L4,L5 و پلاسمید به عنوان کنترل مثبت دارای قطعه تکثیری 183 جفت باز مشخص شدند و در گیاهان غیرتراریخته باندی مشاهده نشد (شکل1-e ). به منظور تأیید نتایج PCR و اثبات انتقال ژن به نسل بعدی بذرهای گیاهان تراریخته و غیرتراریخته در گلخانه جمعآوری و پس از ضدعفونی در محیط کشت انتخابی (حاوی کانامایسین) کشت شدند. بذور گیاهان تراریخته به دلیل دارا بودن ژن مقاومت به کانامایسین میتوانند در محیطکشت حاوی این آنتیبیوتیک رشد کنند که پس از چهار برگی شدن به رشدشان ادامه دادند اما گیاهان غیرتراریخته و تفرقیافته زردشده ( یا سفید شده) و از بینرفتند. در این مرحله تعداد بذور جوانه زده و سبز مانده شمارش شد و نسبت جوانه زنی (برای تعیین تعداد درج ژن در ژنوم توتون) محاسبه شد و نسبت 3:1 مشاهده شد (شکل1-f).
- بررسی مورفولوژیک گیاهان کشت شده در گلخانه
بعد از رشد مناسب گیاهان غیرتراریخته و تراریخته در گلخانه به منظور بررسی عملکرد گیاهان، صفاتی مورد سنجش قرار گرفت، در ابتدا وزن بذر داخل کپسول اندازهگیری شد و مشخص شد که لاین تراریخته L4 دارای بیشترین وزن بذر نسبت به گیاهان غیرتراریخته بوده است و گیاهان غیرتراریخته دارای وزن بذر کمتری بودند. بیشترین اثر ژن در لاین L4 دیده شد و این اثر به میزان کمی هم در لاین L5 و L2 مشاهده شد (شکل2). افزایش وزن بذر می تواند ناشی از دو عامل افزایش در اندازه بذر (افزایش تقسیم سلول ها و یا افزایش اندازه سلولهای بذر) و یا افزایش تعداد بذر داخل کپسول و یا به دلیل هر دو عامل ایجاد شده باشد. برای بررسی این دو فرضیه و رسیدن به جواب مناسب اندازه گیری صفات دیگری چون وزن کپسول، تعداد کپسول پر، تعداد بذر در کپسول و وزن صد دانه انجام شد.
شکل2- مقایسه صفت وزن کل بذر در گیاهان غیرتراریخته(WT) و گیاهان تراریخته L2, L4, L5)) در شرایط گلخانه
Fig. 2- Comparision of seed weight in the non-transgenic plants (WT) and transgenic plants (L2, L4, L5) in greenhouse conditions
مشخص شد بیشترین تعداد کپسول پر برای گیاهان غیرتراریخته و کمترین تعداد کپسول پر برای گیاهان لاین L4 بوده است (شکل3-a)، لاینهای تراریخته L2 و L5 که دارای وزن بذر کمتر از لاین تراریخته L4 بودهاند دارای تعداد کپسول پر بیشتری بودهاند. ولی گیاهان غیرتراریخته با وجود دارا بودن وزن بذر کمتر دارای تعداد کپسول پر بیشتری بوده است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که ژن هیچ اثری روی افزایش تعداد کپسول پر نداشته است. بنابراین، در این لاینها یا تعداد بذر داخل کپسول بیشتر است و یا اندازه بذر از بذر سایر لاین ها بزرگتر است. برای مشخص شدن موضوع، وزن کپسول و تعداد بذر در کپسول با استفاده از فرمولهای زیر بررسی شدند.
تعداد کپسول پر / وزن کل بذر = وزن کپسول
وزن صد دانه / 100 × وزن کپسول = تعداد بذر در کپسول
بیشترین میزان وزن کپسول مربوط به لاین تراریخته L4 بود و کمترین میزان وزن کپسول برای گیاهان غیرتراریخته بوده است، وزن کپسولی لاینهای تراریخته L2 و L5 نیز از گیاهان غیرتراریخته بیشتر بود (شکل3- b). همانطورکه در (شکل3- c) مشخص است، وزن صد دانه گیاهان غیرتراریخته کمترین مقدار و وزن صد دانه لاین تراریخته L4 بیشترین مقدار و دو لاین L2 و L5 حد وسط این دو بوده و با یکدیگر نیزتفاوت معنیداری داشتند. در نهایت تعداد بذر در کپسول مورد ارزیابی قرار گرفت و مشخص شد که بیشترین تعداد بذر در کپسول در لاین L4 و کمترین تعداد بذر در کپسول در گیاهان غیرتراریخته بود (شکل3-d). با بررسیها مشخص شد که وزن کپسول L5 بیشتر از کپسول گیاهان غیرتراریخته میباشد بنابراین یکی از دلایل این افزایش وزن میتواند افزایش تعداد بذر لاین L5 نسبت به گیاهان غیرتراریخته باشد. با این بررسیها مشخص شد که وزن کل بذر، وزن کپسول و وزن صد دانه در لاین L4 و بعد از آن در لاین L5 بیشتر از بقیه لاین ها بوده است که این افزایش میتواند نتیجه افزایش در اندازه بذر باشد و افزایش اندازه بذر یا با افزایش اندازه سلولها و یا با افزایش تعداد سلولها و یا هر دو ممکن است رخ داده باشد. آزمایشات زیادی وجود یک همبستگی مثبت بین ژنهای اکسپنسین و هورمونهایی چون اکسین، جیبرلین، سیتوکینین، آبسیزیک اسید و اتیلن را تأیید کردهاند. این فیتوهورمونها با تنظیم میزان بیان ژنهای اکسپنسین فعالیت آنها را تنظیم میکنند. بر اساس اطلاعات موجود، هورمونهای اکسین و جیبرلینها بهعنوان تنظیم کنندههای تقسیم و بسط سلولی شناخته میشوند (Davies, 2010)، هورمون اکسین از طریق کاهش pH دیواره سلولی فعالیت اکسپنسینها را افزایش میدهد و به عنوان عامل افزایش طول سلول بیان برخی از ژنهای اکسپنسین را افزایش میدهد(Cosgrove, 2000b) . بنابراین هورمونهای اکسین و جیبرلین با افزایش تقسیمات سلولی و همچنین تأثیر مثبت بر اکسپنسینها و شل شدن پیوندهای موجود در دیواره سلولی سبب افزایش تقسیمات سلولی و افزایش اندازه سلول میشوند. هورمون های اکسین و جیبرلین نقش مهمی در شروع گلدهی و بذردهی پس از لقاح، دارند (Ruan et al., 2012). این دو هورمون در بذرهای نخود فرنگی موجب القای رشد (طولی و وزن تر) پریکارب و درنهایت افزایش رشد اندام زایشی میشوند (Ozga & Reinecke, 1999) بنابراین افزایش فعالیت هورمونهای اکسین و جیبرلین سبب افزایش اندازه بذر شده و در نتیجه سبب افزایش وزن صد دانه و وزن کپسول میشوند، فعالیت بیشتر این دو هورمون سبب افزایش وزن صد دانه و وزن کپسول در لاین L4 نسبت به گیاهان غیرتراریخته شده است. درگیاه گوجه فرنگی تیمار اکسین موجب افزایش تعداد سلولهای پریکارب و جیبرلین سبب کاهش تعداد سلولهای پریکارب ولی افزایش اندازه آنها شده است. براساس تحقیق دیگری مشخص شدهاست که جیبرلینها و علاوه بر آن اکسینها نیاز بذر را از نظر حفظ تقسیم و توسعه سلولی خصوصاً در اوایل نمو دانه تأمین میکنند و این دو هورمون برای دستیابی به رشد سلولی مناسب تا رشد کامل اندام زایشی مورد نیاز هستند (Ozga et al., 2002).
- بررسی گیاهان رشد یافته در محلول غذایی هوگلند
بعد از حدود 4 هفته رشد مناسب گیاهان در محیط مایع هوگلند، قبل از مرحله گلدهی و در زمان هفت تا هشت برگی بودن، وزن تر اندام هوایی و وزن تر ریشه توسط ترازو حساس و اندازه طول ریشه بوسیله یک خط کش مناسب اندازه گیری شد، سپس اندام هوایی و ریشه گیاهان درون پاکتهای مناسب قرار داده شدند و به مدت 48 ساعت درون آون 70 درجه سانتی گراد قرار گرفته، بعد از این مدت بلافاصله وزن خشک اندام هوایی و وزن خشک ریشه اندازه گیری شدند.
بعد از اندازه گیری وزن تر اندام هوایی لاین های تراریخته و شاهد، مشخص شد که وزن تر اندام هوایی لاین L4 به طور معنیداری از بقیه لاین ها بیشتر است ، لاین L2 نیز نسبت به لاین های L5 و WT برتر بود (شکل4-a). وزن خشک اندام هوایی لاین L4 نسبت به سه لاین دیگر بهطور معنیداری بیشتر بود (شکل4-b ). وزن تر ریشه لاین L4 نیز نسبت به بقیه لاین ها بیشتر بود. لاین های تراریخته L2 وL5 نیز وزن تر ریشه بیشتری نسبت به شاهد داشتند. میتوان افزایش وزن تر ریشه لاین های تراریخته را به دلیل بلندتر بودن ریشه نسبت به شاهد و همچنین تولید ریشه های موئین به دلیل عملکرد ژن اکسپنسین در نظر گرفت (شکل4- c). در وزن خشک ریشه لاین ها تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشتند.
بعد از اندازهگیری ارتفاع ریشه مشخص شد که طول ریشه لاین L4 بیشتر از سه لاین دیگر است و ارتفاع ریشه دو لاین دیگر تراریخته L2 و L5 بیشتر از گیاهان غیرتراریخته می باشد (شکل 4- d).
ریشه برای بدست آوردن آب و غذا شکل میگیرد (Schiefelbein et al., 1997). سیستم ریشه به عنوان یک سیستم برای توسعه شناسایی شده است. ریشه یک اندام ساده است و از تعداد کمی سلول تمایز یافته تشکیل شده است (Aeschbacher et al., 1994). رشد گیاه در نتیجه تقسیم شدن و بزرگ شدن سلولها و همراه با افزایش سطح دیواره سلولی اتفاق می افتد (Cosgrove, 1993). اهمیت دیواره سلولی در رشد و توسعه گیاهان نشان میدهد که رشد و گسترش آنها تحت مقرراتی منظم کنترل میشود. برخی از موارد سبب تضعیف پیوندهای دیواره سلولی میشوند. و برخی از موارد هم سبب افزایش سختی پیوندهای دیواره سلولی میشوند (Cosgrove, 2000b). در اغلب بذرها یا دانهها گسترش ریشه چه از طریق ساختارهای اطراف جنین صورت می گیرد که این امر خاتمه جوانهزنی و آغازی برای رشد نهال است (Bewley, 1997a). در دانه جنین در میان آندوسپرم سخت و محکم تعبیه شده است و در آندوسپرم بخش کوچکی به نام کلاه آندوسپرموجود دارد که محل شروع تقسیمات سلولی برای تولید ساقه چه است. در ابتدا برای این قسمت محدودیت تقسیم و رشد وجود دارد زیرا ابتدا باید ریشه چه جوانه زده و رشد کند (Groot et al., 1988). تضعیف کلاه آندوسپرم با هیدرولیز دیواره سلولی در ارتباط است (Watkins et al., 1985). آنزیم endo-β-mannanase برای کنترل روند تضعیف پیوندهای دیواره سلولی در نظرگرفته شده است و افزایش فعالیت این آنزیم سبب ظهور ریشه چه میشود (Nonogaki & Morohashi, 1996; Nonogaki et al., 2000). آنزیم endo-β-mannanase برای جوانه زنی ضروری است ولی قطعاً کافی نیست. علاوه بر آنزیم endo-β-mannanase، آنزیمهای دیگری شامل: مانوزیداز، گالاکتوزیداز، سلولاز، پکتین متیل استراز، پلی گالاکتوروناز، آرابینوزیداز، زایلوگلوکان اندوترانس گلیکوزیلاز، β-1و3- گلوکاناز و کیتیناز در طول جوانه زنی بذر گوجه فرنگی بیان میشوند (Groot et al., 1988). آنزیمهای هیدرولاز به تنهایی قادر به تضعیف دیواره سلولی و ظهور ریشه چه نیستند و قطعاً وجود فاکتورهای دیگری ضروری است (Bewley, 1997b; Toorop et al., 2000). پروتئینهای اکسپنسین یکی از فاکتورهای لازم برای تضعیف دیواره و جوانه زنی محسوب میشوند. آنزیم β-گلوکورونیداز بیان ژن اکسپنسین را در زمان جوانه زدن بذر در کلاهک ریشه و مناطقی از ریشه که تفکیک سلولها صورت می گیرد سبب می شود (Cosgrove, 1998). بنابراین میتوان نتیجه گرفت که در گیاهان تراریخته به دلیل داشتن ژن اکسپنسین خود گیاه و همچنین ژن اکسپنسین انتقالی فعالیت این آنزیم ها افزایش پیدا کرده و در نتیجه رشد ریشه و همچنین تشکیل ریشههای موئین میتواند افزایش پیدا کند. قابلیت انعطاف پذیری سلول گیاهی به واسطه اسیدی شدن دیواره و فعال شدن بیان پروتئینهای غیرآنزیمی ویژه ای به نام اکسپنسینها تنظیم میگردد. اکسپنسینها اساساً به عنوان عامل اصلی برای طویل شدن سلول محسوب می شوند، درحالیکه دیگر مواد نیز میتوانند ساختار دیواره سلولی را تغییر دهند و با عامل اصلی یعنی اکسپنسینها برای بسط دیواره همکاری کنند. در تعریفی دیگر، اکسپنسینها پروتئینهای دیواره سلولی هستند که در کل گیاهان روی زمین وجود دارند و توسعه دیواره وابسته به pH یا به عبارتی رشد اسیدی را القا میکنند. این پروتئینها از طریق سست کردن پیوندهای هیدروژنی بین میکروفیبریلهای سلولز و پلیمر ماتریکس باعث تغییر شکل تدریجی دیواره میشوند و در نتیجه دیواره شل شده و سلولها کشیده میشوند (McQueen-Mason & Cosgrove 1994, Cosgrove 1999). اکسپنسینها پروتئینهای سستکننده دیواره سلولی و عناصر مهمی در بسیاری از فرایندهای فیزیولوژیکی گیاهان هستند (Cho & Cosgrove 2002). این پروتئینها به عنوان عامل اصلی برای افزایش طول دیواره سلولی درنظرگرفته میشوند و سایر عوامل به عنوان عامل کمکی برای اکسپنسینها محسوب میشوند .(Vissenberg et al., 2000) در مطالعه دیگری مشخص شد که ریشههای ذرت در شرایط کم آبی به دلیل افزایش فعالیت اکسپنسینها و در نتیجه افزایش توسعهپذیری دیواره سلولی و افزایش اندازه سلول قادر به ادامه رشد هستند
(Wu et al., 2001). در هیپوکوتیل (ساقه) خیار تعدادی از اکسپنسینها مسئول رشد سلولها میباشند (McQueen-Mason, 1995). در برنجهای کشت شده در مناطقی که آبهای زیر زمینی در عمق وجود دارند، افزایش بیان ژن اکسپنسین ارتباط مستقیمی با افزایش رشد میان گره ریشهها دارد(Lee & Kende, 2001, 2002) . در شرایط آزمایشگاهی مشخص شد که اکسپنسینها در رشد سلولهای هیپوکوتیل Arabidopsis thaliana، و ایجاد ریشه موئین خیار نقش دارند (Moore et al., 1995). نتایج نشان داد، بیان اکسپنسینها سبب تشکیل ریشه موئین در آرابیدوپسیس شده است. (Cho & Cosgrove, 2002) همچنین افزایش بیان ژن اکسپنسین A سبب افزایش طول ریشه برنج(Shin et al., 2005) ، ذرت(Kam et al., 2005) و سویا(Lee et al., 2003) میشود. نتایج حاصل از آنالیز لاینهای تراریخته توتون با سازه pBI121:AtEXPA18 مشخص نمود که لاین L4 در اندازهگیریهای گلخانه و محلول غذایی هوگلند نسبت به تمام لاینهای دیگر بهترین عملکرد را داشته است و میتوان نتیجه گرفت که افزایش بیان ژن اکسپنسین در سلولها صورت گرفته که سبب تضعیف پیوندهای هیدروژنی دیوارههای سلولی شده و اندازه سلولها افزایش پیدا کرده و در نتیجه طول ریشه لاینهای L4 نیز افزایش پیدا کرده است. در نتیجه با افزایش طول ریشه میزان وزن تر ریشه نیز به دلیل بزرگ تر شدن سلولها افزایش مییابد و میزان وزن خشک ریشه نیز به دلیل طول بیشتر ریشه از سایر لاینها بیشتر است. افزایش اندازه سلولها در اندامهای هوایی نیز دیده شده است و در نتیجه مشاهده شده است که لاین L4 نیز به دلیل بزرگ شدن سلولها و جذب آب بیشتر، دارای بیشترین وزن تر و وزن خشک اندام هوایی نسبت به سایر لاینها میباشد.
References:
References: